Co to substrat zachowku?

Obliczając wysokość należnego zachowku nierzadko można spotkać się z dość tajemniczym pojęciem jakim jest „substrat zachowku”. Substrat zachowku stanowi jeden z elementów/podstawę iloczynu, na podstawie którego może zostać wyliczona konkretna kwota przysługującego zachowku. To właśnie iloczyn substratu zachowku oraz ułamku zachowku (tj. ½ albo ⅔) będzie wskazywał na wysokość przysługującej uprawnionemu należności.

Na substrat zachowku składają się dwa elementy:

• Czysta wartość spadku;
• Darowizny i zapisy windykacyjne.

+ =

Co rozumieć pod pojęciem czystej wartość spadku ?

Z pojęciem czystej wartości spadku można spotkać się w przypadku art. 7 ust. 1 ustawy o podatkach i darowiznach, zgodnie z którym podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, czyli tak zwana czysta wartość, która jest ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Prościej ujmując czystą wartością spadku będą wszelkie aktywa, jakie wchodzą w skład spadku, po potrąceniu długów oraz ciężarów, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń.

Przykład:

Spadkobierca XY otrzymał w spadku 50.000 zł . Długi spadkowe wyniosły 20.000 zł. W takim przypadku czysta wartość spadku wyniesie 30.000 zł ( 50.000 zł -20.000 zł= 30.000 zł).

Darowizny

Kiedy obliczymy już czystą wartość spadku, należy następnie dodać do niej darowizny poczynione przez spadkodawcę.

Podstawę tego stanowi w tym przypadku art. 993 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którego treścią Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Nie wszystkie jednak darowizny będą uwzględniane przy obliczaniu substratu zachowku.

Przy obliczaniu substratu zachowku nie uwzględnia się zatem:

• drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych np. prezenty z okazji urodzin, imienin, itp.;
• darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
• darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
• darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa, w przypadku obliczani zachowku należnego małżonkowi.

Czy przedmiot darowizny ma wpływ na to jaka darowizna jest wliczana w substrat zachowku?

Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, iż zasadniczo każda darowizna, bez względu na jej przedmiot może być uwzględniona przy obliczaniu substratu zachowku, za wyjątkiem tych wskazanych w art. 994 Kodeksu cywilnego.

I tak przykładowo Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 marca 2011 roku, w sprawie o sygn. akt III CZP 136/10, wskazał, że

”Ustawodawca, poza wskazanymi wyjątkami, nie zdecydował się na uzależnienie doliczania wartości świadczeń na podstawie umów darowizn do substratu zachowku od ich przedmiotu. Bez względu więc na to, czy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, czy ruchomość, gospodarstwo rolne, czy przedsiębiorstwo, wartość darowizny podlega zaliczeniu na substrat zachowku. Ponadto, ustawodawca nie uzależnił także kwestii doliczania darowizn do substratu zachowku od celu, w jakim darowizna została dokonana. Nie ma więc znaczenia, czy darczyńca chciał w ten sposób uregulować sprawy majątkowe, czy uzyskać uprawnienia do renty bądź emerytury. Istotne jest, że zdecydował się na zawarcie umowy darowizny w kształcie przewidzianym w kodeksie cywilnym“.

Co istotne ustalenie wartości darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.

Do czystej wartości spadku należy również dodać, oprócz darowizn, ustanowione w testamencie zapisy windykacyjne.

Tak obliczone i dodane do siebie wartości wskażą na sumę, którą będzie substrat zachowku.