Czy dziedziczenie zachowku jest możliwe?
Życie ludzkie różnie się toczy. Może zdarzyć się, że osoba najbliższa dla spadkodawcy nie tylko nie zostanie przez niego powołana do dziedziczenia, ale mając uprawnienie do zachowku umrze przed jego zapłatą, albo nie zdąży z niego skorzystać przed śmiercią. W tej sytuacji spadkobiercy takiej osoby zaczynają się zastanawiać czy mogą odziedziczyć po niej zachowek.
Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie w pierwszej kolejności należy dokonać rozróżnienia czy mówimy o zachowku jako „prawie do zachowku” czy „roszczeniu z tytułu zachowku”.
Prawo do zachowku a roszczenie z tytułu zachowku
Otóż, prawo do zachowku jest prawem ściśle związanym z osobą uprawnionego. Stąd też będzie miało charakter osobisty, niezbywalny i tym samym niedziedziczny.
Niemniej jednak z prawa do zachowku wynika roszczenie o zachowek. I to ono będzie właśnie podlegało dziedziczeniu.
Dziedziczenie roszczenia o zachowek zostało uregulowane przez Kodeks cywilny, który w art. 1002 wskazuje na krąg osób uprawnionych do jego dziedziczenia. Zgodnie z tym przepisem: Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Z niniejszego przepisu wynika, że uprawnionymi do dziedziczenia roszczenia o zachowek są tylko takie osoby, które byłyby uprawnione do żądania zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Niemniej jednak z doktrynalnego punktu widzenia kwestia dziedziczenia roszczenia o zachowek została poddana dyskusji. Co więcej art. 1002 Kodeksu cywilnego został zakwestionowany co do jego zgodności z Konstytucją RP. Między innymi zostało to zakwestionowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., w sprawie o sygn. akt III CSK 143/09, wskazując, iż „Unormowanie zawarte w art. 1002 k.c., zgodnie z którym roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy, budzi wiele zastrzeżeń aksjologicznych i dogmatycznych, koncentrujących się w pytaniu o jego zgodność z konstytucyjną gwarancją ochrony prawa dziedziczenia (art. 21 i 64 Konstytucji) oraz o jego przystawalność do zasady jedności spadku (art. 922 k.c.).”
Innego zdania był jednak Trybunał Konstytucyjny, który wskazał, że niezgodność taka nie ma miejsca i tym samym umorzył postępowanie w przedmiocie zbadania zgodności art. 1002 Kodeksu cywilnego z Konstytucją RP -postanowienie TK z dnia 8 czerwca 2011 r., sygn. akt SK 14/10. Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się na ten temat jeszcze dwukrotnie: w wyroku z dnia 31 stycznia 2001 roku , w sprawie o sygn. akt P 4/99 oraz w wyroku z dnia 25 lipca 2013 , w sprawie o sygn. akt P 56/11.
Wygaśniecie roszczenia o zachowek
Może dojść do sytuacji, że uprawniony do zachowku nie pozostawi osób, które byłyby uprawnione do dziedziczenia po nim roszczenia o zachowek. W takiej sytuacji roszczenie o zachowek wygaśnie. Co jednak istotne, nie spowoduje to powiększenia uprawnień innych osób, którym roszczenie o zachowek przysługuje.
Warto również wskazać, że niekiedy może dojść do sytuacji w której nastąpiło zasądzenie konkretnej kwoty zachowku na rzecz uprawnionej osoby przez sąd, ale osoba ta zmarła, przed jej wyegzekwowaniem. W takim przypadku zachowek będzie dziedziczony na zasadach ogólnych i co więcej krąg osób uprawnionych nie jest ograniczony w tym przypadku wyłącznie do osób, które byłyby uprawnione do żądania zachowku po pierwszym spadkodawcy.