Czy można uniknąć płacenia zachowku? Praktyczne rozwiązania na tle umowy dozywocia

 

W mojej praktyce radcy prawnego często spotykam się z pytaniem o możliwości uniknięcia zapłaty zachowku. Okazuje się, że choć instytucja zachowku jest mocno zakorzeniona w polskim prawie spadkowym i ma chronić najbliższych członków rodziny spadkodawcy, istnieją legalne sposoby na ograniczenie lub nawet całkowite wyeliminowanie obowiązku jego zapłaty. W niniejszym artykule przedstawię jedno z najbardziej skutecznych rozwiązań, które warto rozważyć jeszcze za życia spadkodawcy.

Umowa dożywocia jako alternatywa dla darowizny

Jednym z najskuteczniejszych sposobów uniknięcia płacenia zachowku jest zastąpienie popularnej umowy darowizny umową dożywocia. Sytuacja, którą często obserwuję w swojej kancelarii, wygląda następująco:

Jeden ze spadkobierców (najczęściej dziecko lub wnuk) pozostaje w bliskim kontakcie ze spadkodawcą – opiekuje się nim, nierzadko prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe, podczas gdy pozostali bliscy utrzymują jedynie sporadyczne kontakty lub nie utrzymują ich wcale. W takich okolicznościach spadkodawca często decyduje się na przekazanie swojemu opiekunowi mieszkania lub domu w formie darowizny, chcąc wynagrodzić jego trud i zaangażowanie.

Problem polega na tym, że zawarcie umowy darowizny naraża obdarowanego na konieczność zapłaty zachowku po śmierci darczyńcy. Niestety, notariusze sporządzający umowy darowizny z reguły nie informują o tym fakcie stron (nie mają takiego obowiązku, choć moim zdaniem dobrą praktyką byłoby przynajmniej zasygnalizowanie tego ryzyka).

Na czym polega umowa dożywocia?

Umowa dożywocia stanowi doskonałą alternatywę dla darowizny. Polega ona na tym, że właściciel nieruchomości (dożywotnik) przenosi jej własność na rzecz drugiej strony umowy, ale nie za darmo (jak w przypadku darowizny), lecz w zamian za zobowiązanie do sprawowania nad nim dożywotniej opieki.

Co istotne, z praktycznego punktu widzenia sytuacja po zawarciu takiej umowy zazwyczaj nie ulega zmianie – spadkodawca i przyszły spadkobierca nadal mogą wspólnie prowadzić gospodarstwo domowe. Jednak z prawnego punktu widzenia zachodzi fundamentalna różnica: spadkodawca nie jest już właścicielem nieruchomości, a jej wartość nie została przeniesiona w drodze darowizny, lecz w zamian za świadczenie w postaci opieki.

Korzyści wynikające z umowy dożywocia

Umowa dożywocia daje obu stronom szereg korzyści:

1. Z perspektywy osoby zbywającej nieruchomość:

   • Zapewnia opiekę i utrzymanie do końca życia
   • Daje możliwość dochodzenia tych świadczeń na drodze sądowej
   • W skrajnych przypadkach umożliwia nawet odebranie nieruchomości, jeśli nabywca rażąco zaniedbuje swoje obowiązki

2. Z perspektywy nabywcy nieruchomości:

   • Eliminuje ryzyko płacenia zachowku od wartości nieruchomości po śmierci zbywcy
   • Formalizuje i zabezpiecza prawnie dotychczasową relację opieki
   • Zapewnia komfort psychiczny obu stronom umowy

Dlaczego umowa dożywocia wyłącza obowiązek zapłaty zachowku?

Kluczowym aspektem umowy dożywocia jest jej odpłatny charakter. W przeciwieństwie do darowizny, która jest nieodpłatnym przysporzeniem majątkowym, umowa dożywocia stanowi ekwiwalentną wymianę świadczeń: nieruchomość za opiekę.

Zgodnie z art. 993 i 996 Kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny dokonane przez spadkodawcę. Umowa dożywocia nie jest jednak darowizną, lecz umową wzajemną, odpłatną, a zatem jej wartość nie podlega doliczeniu do spadku przy obliczaniu zachowku.

Koszty i inne aspekty praktyczne

Należy pamiętać, że zawarcie umowy dożywocia wiąże się z pewnymi kosztami:

• Konieczność zapłaty podatku od umowy dożywocia
• Pokrycie kosztów notarialnych

Koszty te są jednak zazwyczaj znacznie niższe niż potencjalna kwota zachowku, którą należałoby zapłacić w przypadku darowizny.

Podsumowanie

Umowa dożywocia stanowi skuteczne i legalne narzędzie planowania spadkowego, które pozwala uniknąć płacenia zachowku. Jest to rozwiązanie szczególnie korzystne w sytuacjach, gdy jeden ze spadkobierców aktywnie opiekuje się spadkodawcą, podczas gdy pozostali utrzymują z nim jedynie sporadyczne kontakty.

Warto podkreślić, że istnieją również inne sposoby na uniknięcie lub zmniejszenie wysokości zachowku. Temat ten jest złożony i wymaga indywidualnej analizy każdej sytuacji rodzinnej i majątkowej. Jeśli jesteś zainteresowany poznaniem innych metod ograniczenia obowiązku zapłaty zachowku, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

---

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy i oceny przez specjalistę. W razie pytań lub wątpliwości związanych z zachowkiem i planowaniem spadkowym, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Radca prawny Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963