Czy od zachowku należy zapłacić podatek?

Podstawowym celem instytucji zachowku jest przede wszystkim ochrona interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonywanych przez niego rozporządzeń – zarówno tych dokonanych w ramach swobody testowania, ale również wynikających z darowizn poczynionych jeszcze za jego życia. Uprawniony może uzyskać zachowek w wysokości ½ lub ⅔ (w przypadku gdy jest osobą małoletnią albo trwale niezdolną do pracy) wartości udziału w majątku spadkowym.

Zgodnie z podstawowym przepisem mającym odniesienie do zachowku – art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, o ile byliby powołani do spadku z ustawy.

Nierzadko u osób, które uzyskały zachowek rodzi się wątpliwość, czy muszą one zapłacić podatek?

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż zwolnione od podatku od spadku są osoby najbliższe spadkodawcy, a więc zstępni, małżonek, wstępni , dziadkowie.

Ta sama zasada będzie miała zastosowanie również w przypadku zachowku.

Podstawowe znaczenie ma tutaj 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, zgodnie z którym:

Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 chwila powstania obowiązku podatkowego ust. 1 pkt 2–5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz

2) w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 kwoty wolne od podatku ust. 1 pkt 1 – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

1a. Jeżeli dokumentem potwierdzającym nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych jest akt poświadczenia dziedziczenia lub europejskie poświadczenie spadkowe, termin 6 miesięcy, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, do zgłoszenia tego nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego liczy się od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.

2. Jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lub ust. 1a, zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

3. W przypadku niespełnienia warunków, o których mowa w ust. 1–2, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

4. Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:

1) wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej w art. 9 kwoty wolne od podatku ust. 1 pkt 1 lub

2) nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Jednakże, zwolnienie z obowiązku podatkowego w tym przypadku nie następuje automatycznie, konieczne jest nie tylko spełnienie przesłanek wskazanych w powyższym przepisie, lecz również spełnienie pewnych warunków.

Konieczne jest zatem dokonanie odpowiedniego zgłoszenia do Urzędu Skarbowego, poprzez złożenie stosownej deklaracji.

Co ważne zgłoszenia tego należy dokonać w terminie 6 MIESIĘCY od chwili rzeczywistego otrzymania zachowku.

Zgłoszenia dokonuje się na stosownym formularzu, którym w tym przypadku jest formularz SD-Z2, określony przez Ministra Finansów w rozporządzeniu z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych, do właściwego urzędu skarbowego.

W takiej sytuacji Urzędem skarbowym właściwym w tej sprawie będzie urząd skarbowy ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego spadkodawcy a w przypadku braku takiego miejsca – według ostatniego miejsca jego pobytu.

Co w przypadku, gdy uprawniony nie dokona we właściwym terminie zgłoszenia?

Ważnym jest, aby dokonać zgłoszenia w wymaganym terminie 6 miesięcy. Jeżeli uprawniony nie dokona zgłoszenia w powyższym terminie, wówczas należny podatek zostanie naliczony przez Urząd Skarbowy.

Jednakże, nie w każdym przypadku tak się stanie. W przypadku gdy kwota zachowku nie przekroczy kwoty wolnej od podatku, tj. kwoty 9. 637 zł, wtedy podatek nie zostanie naliczony.

Niemniej jednak przekroczenie 6 miesięcznego terminu liczonego od chwili przyjęcia zachowka, będzie skutkowało powstaniem obowiązku podatkowego po stronie uprawnionego i tym samym nie będzie można wnioskować o przywrócenie tego terminu. W takiej sytuacji uprawniony, a tym samym zobowiązany do zapłaty podatku zostanie zakwalifikowany do jednej z trzech grup podatkowych w zależności od tego, jakie relacje rodzinne łączyły go ze spadkodawcą

Wysokość podatku od zachowku będzie zatem taka sama jak wysokość podatku od spadku.

Kwota podatku będzie wynosiła odpowiednio:

Kwota podatku, w zależności od wysokości zachowku:
Dla:	do 10 278 zł	od 10 278 zł do 20 556 zł	pow. 20 556 zł
I grupy podatkowej	3%	308,30 zł plus 5% nadwyżki ponad 10 278 zł	822,20 zł plus 7% nadwyżki ponad 20 556 zł

Co istotne, na zwolnienie od podatku nie ma wpływu fakt, iż uprawniony otrzymał zachowek od osoby obcej, z którą nie jest spokrewniony. W tym przypadku zasadnicze znaczenie ma pokrewieństwo jakie zachodzi na linii spadkodawca – osoba, uprawniona do zachowku. Taki stan rzeczy potwierdza między innymi Interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 13 maja 2011 r., nr IBPBII/1/436-183/11/MCz.