Czy sąd w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku bada wątek wydziedziczenia?

 

Wydziedziczenie to jedna z najbardziej kontrowersyjnych instytucji prawa spadkowego, a jednocześnie zagadnienie budzące wiele wątpliwości. W mojej praktyce jako radca prawny w Poznaniu często spotykam się z pytaniami dotyczącymi tego, czy i w jaki sposób sąd rozpatruje kwestię wydziedziczenia podczas postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Czym jest wydziedziczenie?

Na wstępie warto wyjaśnić, czym dokładnie jest wydziedziczenie w rozumieniu prawa spadkowego. Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku, które następuje poprzez odpowiednie postanowienie zawarte w testamencie.

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego, wydziedziczenie może nastąpić tylko z trzech przyczyn:

1. Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
2. Dopuszczenie się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci
3. Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy

Czy sąd bada wydziedziczenie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku?

Tak, sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku bada również kwestię wydziedziczenia, jeśli została ona podniesiona lub wynika z przedłożonego testamentu. Wydziedziczenie może bowiem wpływać na krąg spadkobierców i wielkość ich udziałów.

Należy jednak podkreślić, że sąd bada wydziedziczenie głównie w kontekście ustalenia kręgu spadkobierców, a nie rozstrzygania o prawie do zachowku.

Kwestia skuteczności wydziedziczenia w zakresie zachowku jest bowiem co do zasady przedmiotem odrębnego postępowania o zapłatę zachowku.

 

W jakim zakresie sąd bada wydziedziczenie?

W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada przede wszystkim:

1. Formalną prawidłowość wydziedziczenia – czy zostało dokonane w ważnym testamencie, z zachowaniem wszystkich wymogów formalnych

2. Wskazanie przyczyny wydziedziczenia – czy spadkodawca wyraźnie wskazał jedną z przyczyn wymienionych w art. 1008 k.c. (samo wyrażenie woli wydziedziczenia bez wskazania przyczyny jest nieskuteczne)

3. Rzeczywiste istnienie przyczyny wydziedziczenia – czy wskazana przez spadkodawcę przyczyna faktycznie wystąpiła

W mojej praktyce zawodowej spotykałem się z sytuacjami, gdy testament zawierał klauzulę wydziedziczenia, ale nie wskazywał konkretnej przyczyny lub wskazywał przyczyny inne niż wymienione w art. 1008 k.c. W takich przypadkach sąd uznawał wydziedziczenie za nieskuteczne.

 

Ciężar dowodu w sprawach o wydziedziczenie

Ważnym aspektem, który warto podkreślić, jest kwestia ciężaru dowodu. Z mojego doświadczenia wynika, że ciężar udowodnienia, iż istniała jedna z przyczyn wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 k.c., spoczywa na osobie, która wywodzi korzyści z wydziedziczenia (a więc najczęściej na pozostałych spadkobiercach).

W praktyce oznacza to, że jeśli spadkodawca wydziedziczył w testamencie jedno z dzieci, a pozostałe dzieci powołane do spadku chcą utrzymać skuteczność tego wydziedziczenia, to na nich spoczywa obowiązek udowodnienia, że przyczyna wydziedziczenia rzeczywiście wystąpiła.

Badanie wydziedziczenia a zachowek

Należy wyraźnie rozróżnić dwie kwestie:

1. Badanie wydziedziczenia w kontekście dziedziczenia ustawowego – ma miejsce w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku
2. Badanie wydziedziczenia w kontekście prawa do zachowku – ma miejsce w ewentualnym późniejszym procesie o zachowek

W mojej praktyce zawodowej często spotykam się z nieporozumieniami w tym zakresie. Stwierdzenie przez sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, że wydziedziczenie jest skuteczne, oznacza, że wydziedziczony nie może dziedziczyć jako spadkobierca ustawowy, ale nie przesądza jeszcze definitywnie o jego prawie do zachowku.

Osoba wydziedziczona może w odrębnym postępowaniu o zapłatę zachowku kwestionować przyczyny wydziedziczenia, a sąd będzie wówczas ponownie badał tę kwestię.

Przykład z praktyki

W jednej z prowadzonych przeze mnie spraw spadkowych spadkodawca wydziedziczył w testamencie swojego syna, wskazując jako przyczynę “uporczywe postępowanie wbrew jego woli w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego”. Jednocześnie powołał do spadku swoją córkę.

W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd badał, czy wydziedziczenie było skuteczne, a konkretnie:

• Czy testament spełniał wymogi formalne (był własnoręcznie napisany, podpisany i opatrzony datą)
• Czy spadkodawca wskazał jedną z przyczyn wymienionych w art. 1008 k.c.
• Czy przedstawione przez córkę dowody (świadkowie, korespondencja) potwierdzały istnienie tej przyczyny

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd uznał wydziedziczenie za skuteczne i stwierdził nabycie spadku przez córkę. Syn jednak w późniejszym czasie wytoczył powództwo o zachowek, kwestionując istnienie przyczyn wydziedziczenia. W procesie o zachowek sąd ponownie, i tym razem bardziej szczegółowo, badał okoliczności wydziedziczenia.

Praktyczne wskazówki

Na podstawie mojego doświadczenia jako radca prawny, mogę podzielić się kilkoma praktycznymi wskazówkami:

1. Dla spadkodawców planujących wydziedziczenie:

   • Wyraźnie wskaż jedną z przyczyn wymienionych w art. 1008 k.c.
   • Opisz konkretne zachowania, które uzasadniają wydziedziczenie
   • Rozważ zostawienie dowodów potwierdzających istnienie przyczyny wydziedziczenia
   • Rozważ sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego, co wzmocni jego moc dowodową

2. Dla osób wydziedziczonych:

   • Możesz kwestionować ważność wydziedziczenia już w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku
   • Jeśli wydziedziczenie zostanie uznane za skuteczne, nadal możesz dochodzić zachowku w odrębnym postępowaniu
   • Zbieraj dowody świadczące o braku przyczyn wydziedziczenia

3. Dla pozostałych spadkobierców:

   • Przygotuj dowody potwierdzające przyczyny wydziedziczenia wymienione w testamencie
   • Pamiętaj, że to na tobie spoczywa ciężar dowodu w tym zakresie

Podsumowanie

Reasumując, sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku bada kwestię wydziedziczenia, jeśli została ona podniesiona lub wynika z treści testamentu. Badanie to dotyczy przede wszystkim formalnej prawidłowości wydziedziczenia oraz istnienia przyczyn wymienionych w art. 1008 k.c. Ocena sądu w tym zakresie wpływa na ustalenie kręgu spadkobierców, ale nie przesądza definitywnie o prawie wydziedziczonego do zachowku, które może być przedmiotem odrębnego postępowania.

---

Disclaimer:

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sytuacja prawna jest indywidualna i wymaga dokładnej analizy stanu faktycznego. W przypadku pytań dotyczących wydziedziczenia, zachowku lub innych aspektów prawa spadkowego, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Kancelaria Radcy Prawnego Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963

Oferuję kompleksową obsługę prawną w sprawach spadkowych, w tym w kwestiach związanych z wydziedziczeniem i zachowkiem, pomagając zarówno w planowaniu sukcesji majątkowej, jak i w dochodzeniu praw spadkowych.