Testament a demencja u testatora – kiedy choroba przekreśla ostatnią wolę?

Jako radca prawny w Poznaniu, regularnie spotykam się z dramatycznymi sytuacjami rodzinnymi, gdzie testament sporządzony przez osobę z demencją staje się zarzewiem wieloletnich konfliktów. Problem nabiera szczególnego znaczenia w Wielkopolsce, gdzie według danych NFZ liczba osób z rozpoznaniem demencji systematycznie rośnie. W mojej kancelarii przy ul. Mickiewicza obsługuję wiele spraw, gdzie zachowek czy spadek po osobie z demencją budzi wątpliwości rodziny. Dziś wyjaśnię, kiedy testament osoby chorej może zostać podważony i jak chronić interesy spadkobierców w Poznaniu.

Spis treści

1. Zdolność testowania – klucz do ważności testamentu
2. Demencja a nieważność testamentu w świetle przepisów
3. Jak podważyć testament osoby z demencją przed sądem w Poznaniu?
4. Dowody medyczne i ich znaczenie w sprawach spadkowych
5. Praktyczne wskazówki dla rodzin z Wielkopolski
6. FAQ – najczęstsze pytania o testament i demencję
7. Zakończenie

Zdolność testowania – klucz do ważności testamentu

Zgodnie z art. 944 § 1 Kodeksu cywilnego, sporządzić testament może tylko osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. To brzmi prosto, ale w praktyce bywa różnie – szczególnie gdy mówimy o schorzeniach neurodegeneracyjnych. W mojej praktyce zawodowej obserwuję, że demencja rzadko pojawia się nagle. To proces, który rozwija się latami, a jego wpływ na świadomość testatora bywa różny na różnych etapach choroby.

Co ciekawe, samo rozpoznanie demencji nie przesądza automatycznie o nieważności testamentu. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że decydujący jest stan świadomości w konkretnym momencie sporządzania testamentu. Pamiętam sprawę rodziny z Lubonia, gdzie testament został uznany za ważny mimo wcześniejszej diagnozy, ponieważ został sporządzony w tzw. “oknie świadomości” – okresie przejściowej poprawy stanu psychicznego.

Kluczowe znaczenie ma tutaj art. 945 § 1 pkt 1 KC, który stanowi, że testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. 

Demencja a nieważność testamentu w świetle przepisów

Stan wyłączający świadome wyrażenie woli to więcej niż tylko stwierdzona demencja. W mojej kancelarii analizuję każdy przypadek indywidualnie, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności. Przepisy nie definiują precyzyjnie, jaki stopień demencji uniemożliwia testowanie – to ocena sądu w każdej sprawie.

Z doświadczenia wiem, że sądy w Poznaniu szczególną wagę przywiązują do dokumentacji medycznej. Zaświadczenia od neurologa czy opinia biegłych psychiatrów z poznańskich szpitali często przesądzają o wyniku sprawy. Często klienci pytają mnie: “Ale przecież tata podpisał testament u notariusza, to musi być ważny?” Niestety, nawet notariusz nie jest w stanie ocenić stanu psychicznego testatora – jego rola ogranicza się do stwierdzenia tożsamości i odczytania treści.

Testament notarialny rzeczywiście cieszy się domniemaniem prawidłowości, ale można je obalić. W sprawach, które prowadzę, kluczowe jest wykazanie, że w dacie sporządzenia testamentu testator nie rozumiał znaczenia swojego działania. To wymaga przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, często psychiatry lub neurologa współpracującego z sądem.

Jak podważyć testament osoby z demencją przed sądem w Poznaniu?

Procedura podważania testamentu w sprawach spadkowych w Poznaniu sprowadza sie do jego kwestionowania  wtoku sprawy o stwierdzenie nabuycia spadku. W mojej praktyce stosuję sprawdzoną strategię: najpierw gromadzę dokumentację medyczną, potem składam wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego.

Wyobraźmy sobie typową sytuację: rodzina ze Swarzędza dowiaduje się, że ich matka, chorująca na alzheimera od trzech lat, sporządziła testament na rzecz opiekunki. Pierwsze pytanie, jakie zadaję: kiedy postawiono diagnozę? Jakie leki przyjmowała? Czy były hospitalizacje? Każdy szczegół ma znaczenie.

Zawsze doradzam klientom zebranie jak najszerszej dokumentacji: kart informacyjnych ze szpitala, recept na leki psychotropowe, zaświadczeń od lekarza rodzinnego. Często przydają się też zeznania świadków – sąsiadów, znajomych, którzy obserwowali postępującą chorobę.

Dowody medyczne i ich znaczenie w sprawach spadkowych

Dokumentacja medyczna to fundament sprawy o nieważność testamentu. 

Istotna jest chronologia. Jeśli diagnoza demencji padła rok przed testamentem, ale dokumentacja pokazuje stopniowe pogarszanie się stanu – mamy mocny argument. Często współpracuję z biegłymi sądowymi, którzy na podstawie dokumentacji potrafią retrospektywnie ocenić stan psychiczny testatora.

Co istotne, literatura prawnicza – wskazuje, że ciężar dowodu spoczywa na osobie kwestionującej testament. To oznacza, że to my musimy udowodnić brak świadomości, a nie druga strona – świadomość testatora. To subtelna, ale kluczowa różnica w strategii procesowej.

Praktyczne wskazówki dla rodzin z Wielkopolski

W mojej kancelarii często słyszę: “Gdybyśmy wiedzieli wcześniej…” Dlatego zawsze radzę rodzinom z Poznania i okolic: dokumentujcie przebieg choroby od początku. Proście lekarzy o szczegółowe opisy stanu psychicznego w dokumentacji. Zbierajcie recepty, skierowania, wyniki badań.

Jeśli podejrzewacie, że ktoś może wykorzystywać chorobę waszego bliskiego, działajcie szybko. Można wystąpić o częściowe ubezwłasnowolnienie, co zabezpieczy przed sporządzeniem testamentu pod wpływem osób trzecich. Notariusze z centrum Poznania coraz częściej są świadomi tego problemu i w przypadku wątpliwości odmawiają sporządzenia aktu.

 

FAQ – najczęstsze pytania o testament i demencję

Czy osoba z wczesną demencją może sporządzić ważny testament? Tak, jeśli w momencie sporządzania testamentu rozumie znaczenie swojego działania. Wczesna demencja nie zawsze oznacza brak świadomości – każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny. W mojej praktyce w Poznaniu spotykałem się z testamentami uznanymi za ważne mimo diagnozy, gdy biegły potwierdził zachowanie zdolności rozumienia.

Ile kosztuje sprawa o podważenie testamentu w Poznaniu? Opłata sądowa to 100 zł, niezależnie od wartości spadku. Do tego dochodzą koszty opinii biegłego (około 2000-4000 zł) oraz wynagrodzenie radcy prawnego. W mojej kancelarii stosujemy transparentne stawki, dostosowane do złożoności sprawy.

Czy notariusz powinien sprawdzać stan psychiczny testatora? Notariusz nie jest lekarzem i nie ma kompetencji do oceny stanu psychicznego. Może jedynie odmówić sporządzenia aktu, gdy ma uzasadnione wątpliwości. Notariusze w Poznaniu coraz częściej proszą o zaświadczenie lekarskie przy osobach starszych.

Jak długo trwa sprawa o stwierdzenie nieważności testamentu? W Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto typowa sprawa trwa 12-18 miesięcy. Najwięcej czasu zajmuje oczekiwanie na opinię biegłego – czasem nawet 6 miesięcy. Z doświadczenia wiem, że warto uzbroić się w cierpliwość.

Czy zachowek przysługuje mimo ważnego testamentu? Tak, zachowek to minimalna część spadku należna najbliższym spadkobiercom ustawowym (dzieciom, małżonkowi, rodzicom), nawet jeśli testament ich pomija. W Wielkopolsce często pomagam dochodzić zachowku, gdy podważenie testamentu okazuje się niemożliwe.

Czy można zapobiec sporządzeniu testamentu przez osobę z demencją? Najskuteczniejsza jest profilaktyka – ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite. Wnioski składa się do Sądu Okręgowego w Poznaniu. Alternatywą jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i dokumentowanie postępu choroby.

Zakończenie

Testament osoby z demencją to jeden z najtrudniejszych problemów prawa spadkowego. W mojej praktyce w Poznaniu widzę, jak bardzo emocjonalne są to sprawy dla rodzin. Kluczem do sukcesu jest szybkie działanie, solidna dokumentacja medyczna i profesjonalne wsparcie prawne. Jeśli macie wątpliwości co do ważności testamentu waszego bliskiego, nie czekajcie – czas działa na waszą niekorzyść.

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa spadkowa jest indywidualna, dlatego zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Zapraszam do Kancelarii Prawa Spadkowego Radcy Prawnego Bartosza Kowalaka: Radca Prawny Bartosz Kowalak ul. Mickiewicza 18a/3, 60-834 Poznań tel. +48 61 2224963