Do kiedy można wystąpić z powództwem o zachowek? Terminy przedawnienia

Terminy przedawnienia odgrywają kluczową rolę w prawie spadkowym, szczególnie w kontekście roszczeń o zachowek. W mojej praktyce radcy prawnego często spotykam się z przypadkami, gdy uprawnieni do zachowku dowiadują się o swoich prawach zbyt późno lub zwlekają z podjęciem działań, co może skutkować utratą możliwości dochodzenia swoich praw. W niniejszym artykule omówię terminy przedawnienia roszczeń o zachowek oraz praktyczne konsekwencje ich upływu.

Ogólna zasada przedawnienia roszczeń o zachowek

Zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Jest to termin podstawowy, który ma zastosowanie w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił testament.

Ogłoszenie testamentu to formalna czynność, która ma miejsce przed sądem lub notariuszem. Od tego właśnie momentu rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia, a nie – jak często mylnie się uważa – od momentu, gdy uprawniony dowiedział się o treści testamentu.

Przedawnienie roszczenia gdy nie ma testamentu

W przypadku gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu, termin pięcioletni biegnie od dnia otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Jest to logiczne, ponieważ w takiej sytuacji nie ma czynności ogłoszenia testamentu, od której mógłby rozpocząć się bieg terminu przedawnienia.

Roszczenia przeciwko obdarowanemu lub zapisobiercy windykacyjnemu

Odmienna zasada dotyczy roszczeń o zachowek kierowanych przeciwko osobom, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę lub zapis windykacyjny. Zgodnie z art. 1007 § 2 Kodeksu cywilnego:

Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem pięciu lat od otwarcia spadku.

W tym przypadku termin przedawnienia biegnie zawsze od dnia otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy), niezależnie od tego, czy spadkodawca pozostawił testament, czy nie. Jest to istotna różnica, która może mieć praktyczne znaczenie w wielu przypadkach.

Obiektywny charakter terminu przedawnienia

Warto podkreślić, że terminy przedawnienia roszczeń o zachowek mają charakter obiektywny. Oznacza to, że:

1. Brak wiedzy uprawnionego o przysługującym mu roszczeniu nie ma wpływu na bieg terminu przedawnienia.
2. Nie ma znaczenia, czy uprawniony wiedział o dokonanych przez spadkodawcę darowiznach.
3. Nieświadomość co do faktu otwarcia spadku również nie wstrzymuje biegu przedawnienia.

Jest to niezwykle ważna zasada, która w praktyce może prowadzić do utraty możliwości dochodzenia zachowku, mimo że uprawniony mógł nie mieć świadomości przysługującego mu prawa.

Skutki upływu terminu przedawnienia

Wraz z upływem terminu przedawnienia, uprawniony do zachowku de facto traci możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw. Choć samo roszczenie o zachowek formalnie nie wygasa, to zobowiązany może skutecznie uchylić się od jego spełnienia, podnosząc zarzut przedawnienia.

Co istotne, sąd nie uwzględnia przedawnienia z urzędu, ale wyłącznie na zarzut podniesiony przez stronę pozwaną. Oznacza to, że jeśli zobowiązany do zapłaty zachowku nie podniesie takiego zarzutu w toku postępowania, sąd rozpatrzy sprawę co do meritum i może zasądzić zachowek pomimo upływu terminu przedawnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia

Bieg przedawnienia roszczenia o zachowek może zostać przerwany przez:

1. Czynność przed sądem – wniesienie pozwu o zapłatę zachowku skutecznie przerywa bieg przedawnienia.
2. Uznanie roszczenia przez zobowiązanego do zapłaty zachowku.

Warto pamiętać, że nie każda czynność przed sądem przerywa bieg przedawnienia. Aby doszło do przerwania, czynność musi być podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia o zachowek. Ponadto, pozew który został skutecznie cofnięty lub zwrócony z powodu braków formalnych, nie przerywa biegu przedawnienia.

Praktyczne wskazówki

W świetle powyższych informacji, warto stosować się do następujących wskazówek:

1. Działaj szybko – jeśli jesteś uprawniony do zachowku, nie zwlekaj z podjęciem działań. Pięcioletni termin może upłynąć szybciej, niż się spodziewasz.

2. Ustal status spadkodawcy – sprawdź, czy spadkodawca pozostawił testament. Ma to kluczowe znaczenie dla ustalenia początku biegu terminu przedawnienia.

3. Monitoruj procedurę spadkową – jeśli wiesz, że spadkodawca pozostawił testament, upewnij się, kiedy nastąpiło jego formalne ogłoszenie. Pamiętaj, że nikt nie ma obowiązku informować Cię o tym fakcie.

4. W razie wątpliwości, konsultuj się z prawnikiem – kwestie przedawnienia roszczeń o zachowek mogą być skomplikowane. Profesjonalna porada prawna może pomóc uniknąć utraty prawa do dochodzenia zachowku.

Podsumowanie

Termin przedawnienia roszczenia o zachowek wynosi zawsze pięć lat, jednak początek biegu tego terminu zależy od konkretnych okoliczności:

• W przypadku istnienia testamentu – od momentu jego ogłoszenia
• W przypadku braku testamentu – od momentu otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy)
• W przypadku roszczeń przeciwko obdarowanym lub zapisobiercom windykacyjnym – zawsze od momentu otwarcia spadku

Z uwagi na obiektywny charakter terminu przedawnienia oraz istotne konsekwencje jego upływu, kluczowe jest podjęcie działań zmierzających do dochodzenia zachowku bez zbędnej zwłoki. Pamiętajmy, że wraz z upływem terminu przedawnienia, uprawniony do zachowku traci możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw, co może prowadzić do niemożności uzyskania należnej mu części majątku spadkowego.

---

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy i oceny przez specjalistę. W razie pytań lub wątpliwości związanych z przedawnieniem roszczenia o zachowek, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Radca prawny Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963