Jak uniknąć zapłaty zachowku?

Udzielając pomocy prawnej osobom zobowiązanym do zapłaty zachowku bardzo często prawnicy naszej Kancelarii w Poznaniu spotykają się z takimi pytaniami jak :

• Czy jest możliwość obniżenia zachowku przez sąd?
• Co zrobić żeby zapłacić niższy zachowek?
• Czy można uniknąć zapłaty zachowku?

Odpowiedź na te pytania brzmi oczywiście: Tak. Można uniknąć zapłaty oraz istnieją możliwości, aby zapłacić zachowek w niższej kwocie. Wymaga wskazania, iż powstanie uprawnienia do zachowku po stronie osoby pokrzywdzonej przez spadkodawcę, nie oznacza jednoczesnego i automatycznego powstania obowiązku jego zapłaty po stronie zobowiązanego.

Można wskazać na szereg instytucji, dzięki którym można uchylić się od konieczności zapłaty zachowku lub zapłacić niższy zachowek.

Są one następujące:

1. Przedawnienie roszczenia o zachowek

Osoba zobowiązana do zapłaty zachowku nie będzie musiała spełnić ciążącego na nim obowiązku, w sytuacji gdy dojdzie do przedawnienia roszczenia o zachowek.

Jak wskazuje zatem art. 1007 Kodeksu cywilnego roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu, zaś roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Podniesienie przed sądem zarzutu przedawnienia jest skutecznym sposobem na to, żeby nie płacić zachowku.

Po upływie pięcioletniego terminu roszczenie o zachowek staje się zobowiązaniem naturalnym. W takiej sytuacji osoba, która byłaby zobowiązana do zapłaty odpowiedniej kwoty zachowku, będzie mogła uchylić się od konieczności jego zaspokojenia.

Zatem jeśli uprawniony wniesie po tym terminie pozew o zachowek, musi liczyć się z tym, że będzie nieskuteczny.

O czym jednak należy pamiętać, to wniesienie pozwu przed upływem wymaganego terminu, tj. 5 lat, spowoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia. Tym samym wraz z zakończeniem postępowania zacznie biec on od nowa.

1. Wydziedziczenie

Wydziedziczenie jest instytucją prawa cywilnego, którą powoduje, iż zasadniczo osoba uprawniona do zachowku, tego zachowku nie otrzyma.

Aby jednak było to możliwe, konieczne jest, aby zaszły określone przesłanki przewidziane prawem. W tym przypadku podstawowe znaczenie będzie miał art. 1008 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którego treścią, uprawniony do zachowku zostaje jego pozbawiony, jeżeli:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia powinna zostać wskazana przez spadkodawcę w testamencie w sposób dokładny oraz opisowy wskazując na czym przyczyna takiego wydziedziczenia polega. Nie wystarcza krótkie powołanie się wyłącznie na przepis prawa.

Należy mieć jednak świadomość, iż w przypadku skutecznego wydziedziczenia konkretnej osoby, będzie ona traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Tym samym uprawnionymi do zachowku mogą być jej zstępni i co więcej w przypadku gdy będą one osobami małoletnimi, wówczas będzie przysługiwał zachowek w wyższej wysokości.

1. Niegodność dziedziczenia

Uprawnienie do zachowku nie będzie przysługiwało także najbliższemu krewnemu spadkodawcy, który został uznany za osobę niegodną. Aby jednak tak się stało, musi zostać wskazane, iż osoba taka dopuściła się za życia spadkodawcy jednego z negatywnych zachowań, które stanowią przesłankę niegodności, a więc :

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

1. Naruszenie zasad współżycia społecznego

Osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może powoła

się również na zasady współżycia społecznego, wykazując niewłaściwe, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zachowanie uprawnionego do zachowku wobec spadkodawcy. Jest to możliwość, dzięki której możliwe jest dążenie do obniżenia wysokości należnego do zapłaty zachowku, lub nawet stwierdzenia przez Sąd, że zachowek w ogóle się nie należy i w konsekwencji oddalenie powództwa o zapłatę zachowku w całości.

W przedmiocie powołania się na art. 5 Kodeksu cywilnego w przedmiocie zachowku, wypowiedział się między innymi Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 maja 1981 r., w sprawie o sygn. akt III CZP 18/81:

„W sytuacji, gdy głównym składnikiem spadku jest spółdzielcze prawo do lokalu, domek czy lokal stanowiący odrębną własność, który służy do zaspokojenia niezbędnych potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku praktycznie innych możliwości zaspokojenia tych potrzeb, inne zaś składniki spadku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku, nie można by wyłączyć – przy rozważaniu poza tym sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty należności z tytułu zachowku i uprawnionego do zachowku – dopuszczalności przyjęcia, iż w konkretnych okolicznościach żądanie zapłaty pełnej należności z powyższego tytułu pozostałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.)”

1. Zrzeczenie się dziedziczenia

Konieczność zapłaty zachowku nie będzie również zachodziła w sytuacji, gdy osoba uprawniona do zachowku zawrze z przyszłym spadkodawcą umowę o zrzeczenie się dziedziczenia.

Co istotne, umowa taka aby była ważna, musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

1. Umowa dożywocia

Umowa dożywocia ma miejsce wówczas, jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie, powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

W zamian za przeniesienie własności nieruchomości, osoba na którą została przeniesiona własność nieruchomości zobowiązuje się do opieki, dostarczenia mieszkania, żywności dożywotnikowi.

Umowa dożywocia jest jednym z lepszych sposobów, na to żeby uchronić się przez wypłatą ewentualnego zachowku.

Z doświadczenia prawników z naszej Kancelarii w Poznaniu-adwokatów i radców prawnych, wynika, iż w przeważająca część spraw o zachowek, w których została zawarta umowa dożywocia, charakteryzują się dużą szansa na jej wygranie, jeśli chodzi o uchylenie się od jego zapłaty.

W sprawach tego rodzaju istotne znaczenie ma przede wszystkim stan faktyczny, a ten oczywiście jest z reguły inny dla każdego z przypadków.

W przypadku gdy nie jesteśmy pewni czy mamy obowiązek zapłacić zachowek czy też możemy uniknąć jego zapłaty, warto skorzystać z porady prawnej profesjonalnego pełnomocnika-adwokata lub radcy prawnego.