Kto jest uprawniony do zachowku?

Osoby uprawnione do zachowku

Podstawowym celem instytucji zachowku jest zabezpieczenie interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy i tym samym umożliwienie im udziału w majątku spadkowym, w sposób niezależny od jego woli, jak również ochrona tego majątku przed osobami obcymi.

Ustawodawca ograniczył krąg osób uprawnionych do zachowku do dość nielicznej grupy. Podstawowe znaczenie ma tutaj art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego. Na jego podstawie uprawnionymi do zachowku są:

• zstępni, czyli dzieci spadkodawcy, a w przypadku gdy nie dożyli oni otwarcia spadku – ich zstępni, czyli wnuki, prawnuki spadkodawcy;
• małżonek spadkodawcy;
• rodzice spadkodawcy

o ile byliby powołani do spadku z ustawy.

Co istotne, pierwszymi w kolejności do zachowku są zstępni spadkodawcy i jego małżonek. W przypadku zaś gdy spadkodawca, w chwili śmierci nie miał zstępnych, wtedy prawo do zachowku będzie przysługiwało jego małżonkowi i rodzicom.

Wymienionym osobom będzie przysługiwał zachowek w wysokości ½ wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby im, gdyby dziedziczyli w drodze ustawy, albo w wysokości ⅔ wartości udziału spadkowego w przypadku osób małoletnich albo trwale niezdolnych do pracy.

Oczywiście, wskazane wyżej osoby, będą miały prawo do zachowku, o ile spełnią dodatkową przesłankę z art. 991 § 1 k.c., tzn. “byliby powołani do spadku z ustawy”.

Tym samym prawo do zachowku nie będzie przysługiwało :

• rodzeństwu spadkodawcy i ich zstępnym;
• dziadkom spadkodawcy i ich zstępnym;
• dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku;
• gminie lub Skarbowi Państwa;

Przykład:

Spadkodawca Jan Kowalski miał żonę Marię oraz dwójkę dzieci – córki Annę i Katarzynę. Przed śmiercią sporządził testament, w którym w całości do spadku powołał swojego przyjaciela. W przypadku dziedziczenia ustawowego żona oraz dzieci spadkodawcy otrzymałyby każda po 1/3 spadku. W takim przypadku przysługujący im zachowek wyniesie 1/6 , dlatego, że 1/3 * ½( przyjmujemy, iż osoby uprawnione do zachowku są pełnoletnie i zdolne do pracy) = 1/6.

Co w przypadku osób przysposobionych/adoptowanych przez spadkodawcę?

Art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego pominął w swojej treści osoby przysposobione przez spadkodawcę, jako uprawnionych do zachowku.

Pojawia się zatem wątpliwość czy takie osoby mogą ubiegać się o jego zapłatę, skoro z jednej strony powszechnie traktuje się je jako dzieci osób, które je przysposobiły/adoptowały, ale z drugiej nie wiążą ich z nimi żadne więzy krwi.

Otóż odpowiedz na tak postawione pytanie brzmi tak. Osoby takie są uprawnione do zachowku.

W tej sytuacji zarówno dzieci pochodzące spoza małżeństwa, jak również adoptowane, czy to w postaci przysposobienia pełnego czy przysposobienia pełnego nierozwiązywalnego (całkowitego), wskazanego w art. 124¹ Kodeksu Rodzinno – opiekuńczego, traktowane są tak samo jak dzieci małżeńskie.

Co jednakże istotne, w przypadku przysposobienia pełnego i całkowitego dziecka przez inną osobę, nie będzie przysługiwało takiemu dziecko prawo do zachowku po jego rodzicach biologicznych, tj. naturalnych. A contrario również rodzice naturalni nie będą uprawnionymi do zachowku po ich biologicznych dzieciach, w sytuacji gdy zostały one przysposobione przez inne osoby.

Niemniej jednak, inaczej sytuacja będzie kształtowała się w przypadku przysposobienia niepełnego. Osoby przysposobione w ten sposób zachowują prawo do dziedziczenia po swoich rodzicach biologicznych i tym samym nabywają uprawienie do zachowku.

Kiedy uprawnienie do zachowku nie będzie przysługiwało?

Nie wszystkim osobom najbliższym dla spadkodawcy będzie przysługiwał zachowek. Przede wszystkim roszczenia o zachowek nie będą miały:

• osoby, które zrzekły się dziedziczenia;
• osoby które odrzuciły spadek;
• małżonkowi, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione;
• osoby uznane za niegodne;
• osoby wydziedziczone przez spadkodawcę.

Jednakże, o czym należy pamiętać, pomimo zajścia powyższych sytuacji, roszczenie o zachowek przejdzie natomiast na zstępnych:

• osoby uznanej za niegodną dziedziczenia;
• osoby, która odrzuciła spadek;
• osoby, która zrzekła się dziedziczenia jeśli w umowie ze spadkodawcą wskazano, że zrzeczenie się nie obejmuje zstępnych;
• osoby wydziedziczonej.

Jak wydać krąg osób uprawnionych do zachowku nie jest zbyt szeroki i dotyczy tylko najbliższej rodziny spadkodawcy.

 

Więcej o instytucji zachowku pod tym linkiem.