Kto ponosi koszty adwokata w sprawie o zachowek? Praktyczny przewodnik

Sprawy o zachowek to jedne z najczęstszych spraw spadkowych trafiających na wokandę. Jako radca prawny z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu procesów o zachowek w Poznaniu, często spotykam się z pytaniem: kto ostatecznie zapłaci za prawnika? Kwestia ta jest istotna zarówno dla osób dochodzących swoich praw, jak i dla tych, przeciwko którym kierowane są roszczenia. W tym artykule wyjaśnię podstawowe zasady ponoszenia kosztów adwokackich w sprawach o zachowek.

Podstawowa zasada – płaci przegrany

W polskim systemie prawnym obowiązuje prosta i logiczna zasada wyrażona w art. 98 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego: stroną obowiązaną do zwrócenia przeciwnikowi kosztów procesu jest strona przegrywająca sprawę.

Co to oznacza w praktyce? Jeżeli pozew o zachowek zostanie uwzględniony, to pozwany (najczęściej spadkobierca lub obdarowany) będzie musiał zwrócić powodowi (uprawnionemu do zachowku) poniesione przez niego koszty, w tym wynagrodzenie adwokata. I odwrotnie – jeśli sąd oddali powództwo, to powód będzie musiał pokryć koszty zastępstwa prawnego poniesione przez pozwanego.

Ta zasada znalazła potwierdzenie również w orzecznictwie. W wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu (sygn. akt V C 932/19) dotyczącym zachowku, sąd orzekł:

“Kosztami procesu obciąża w całości pozwanego, pozostawiając szczegółowe wyliczenie kosztów procesu referendarzowi sądowemu.”

Co składa się na koszty zastępstwa prawnego?

Gdy mówimy o kosztach adwokata w sprawie o zachowek, należy pamiętać, że obejmują one:

Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego – ustalone według stawek minimalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości lub według umowy z klientem (sąd zwraca jednak tylko stawki według rozporządzenia)
Opłatę skarbową od pełnomocnictwa – obecnie 17 zł
Wydatki poniesione przez pełnomocnika – np. koszty przejazdów do sądu, jeśli siedziba kancelarii znajduje się w innej miejscowości niż sąd

Poza tymi kosztami mamy jeszcze koszty wpisu sadowego – 5% od wartośc przedmiotu sporu oraz koszty opinii biegłego wyceniającego np. nieruchomość, czy samochód pozostawiony przez spadkodawcę

Wyjątki od zasady “przegrany płaci”

Choć zasada, że przegrywający pokrywa koszty, jest podstawową regułą, to istnieją od niej pewne wyjątki:

1. Częściowe uwzględnienie powództwa

Jeśli powód wygrał sprawę tylko częściowo, sąd może odpowiednio rozdzielić koszty między stronami. Zgodnie z art. 100 k.p.c.:

“W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.”

W praktyce oznacza to, że jeśli np. żądałeś zachowku w wysokości 100 000 zł, a sąd zasądził 60 000 zł, może zdecydować, że pozwany pokryje 60% twoich kosztów adwokackich, a pozostałe 40% poniesiesz sam. Jeżeli druga strona miała swojego adwokata, to tzreba będzie ponieśc koszty tego adwokata w 40%.

2. Szczególne okoliczności sprawy

Artykuł 102 k.p.c. daje sądowi możliwość odstąpienia od obciążania kosztami strony przegrywającej, jeśli przemawiają za tym szczególne okoliczności:

“W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.”

W sprawach o zachowek takie wyjątkowe okoliczności mogą wystąpić, gdy:

Strona przegrywająca jest w bardzo trudnej sytuacji finansowej
Istniały uzasadnione wątpliwości co do wysokości zachowku
Strony są ze sobą blisko spokrewnione, a spór ma charakter rodzinny

3. Nieuzasadnione zwiększenie kosztów

Jeśli jedna ze stron spowodowała nieuzasadnione zwiększenie kosztów procesu (np. przez składanie bezzasadnych wniosków dowodowych czy przewlekanie postępowania), sąd może obciążyć ją tymi dodatkowymi kosztami, nawet jeśli ostatecznie wygra sprawę (art. 103 k.p.c.).

Praktyczne przykłady z sali sądowej

Przykład 1: Pełne uwzględnienie powództwa

Marek wystąpił o zachowek w wysokości 50 000 zł przeciwko swojemu bratu Piotrowi, który odziedziczył cały majątek po rodzicach. Sąd w całości uwzględnił powództwo Marka. W wyroku zasądził od Piotra na rzecz Marka:

50 000 zł tytułem zachowku
3 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
2 500 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej
17 zł tytułem zwrotu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa

Przykład 2: Częściowe uwzględnienie powództwa

Anna zażądała zachowku w wysokości 80 000 zł. Sąd ustalił jednak, że należny jej zachowek to tylko 40 000 zł (50% żądania). W takim przypadku sąd rozdzielił koszty proporcjonalnie:

Pozwany zwrócił Annie 50% poniesionych przez nią kosztów zastępstwa prawnego
Pozostałe 50% kosztów Anna musiała pokryć sama
jeżeli dryga strona miała swojego adwokata, to musiała ponieść połowę kosztów tegoż

Przykład 3: Zastosowanie art. 102 k.p.c.

W sprawie o zachowek między rodzeństwem, mimo zasądzenia zachowku w pełnej wysokości, sąd zastosował art. 102 k.p.c. i nie obciążył pozwanego kosztami zastępstwa procesowego powoda ze względu na wyjątkowo trudną sytuację życiową pozwanego (ciężka choroba, brak dochodów) oraz fakt, że pozwany nie kwestionował prawa powoda do zachowku, a jedynie wysokość roszczenia.

Umowa z adwokatem a zwrot kosztów

Pamiętaj, że umowa, jaką zawarłeś ze swoim pełnomocnikiem, nie ma wpływu na wysokość kosztów, które sąd zasądzi od strony przeciwnej. Jeśli ustaliłeś ze swoim adwokatem wynagrodzenie wyższe niż stawki minimalne określone w rozporządzeniu, różnicę będziesz musiał pokryć sam, nawet jeśli wygrasz sprawę.

Na przykład:

Umówiłeś się z adwokatem na wynagrodzenie w wysokości 5 000 zł
Stawka minimalna według rozporządzenia to 3 600 zł
Wygrałeś sprawę w całości
Sąd zasądzi od przeciwnika zwrot kosztów w wysokości 3600 zł
Pozostałe 1400 zł musisz pokryć sam

Praktyczne wskazówki

Realistycznie oceń swoje szanse – przed złożeniem pozwu warto dokładnie przeanalizować, czy roszczenie jest zasadne i w jakiej wysokości. Pomoże to uniknąć sytuacji, gdy będziesz musiał pokryć koszty przegrania sprawy.
Rozważ ugodę – zawarcie ugody, nawet na etapie sądowym, może znacząco obniżyć koszty. Sąd często w takich przypadkach znosi wzajemnie koszty między stronami.
Dokumentuj wszystkie wydatki – zbieraj rachunki i potwierdzenia wszystkich kosztów związanych z procesem, aby móc je skutecznie dochodzić.
Zastanów się nad zwolnieniem z kosztów sądowych – jeśli twoja sytuacja finansowa jest trudna, możesz wystąpić o zwolnienie z kosztów sądowych, co zmniejszy ryzyko finansowe związane z procesem.

Podsumowanie

Koszty zastępstwa prawnego w sprawach o zachowek podlegają ogólnym zasadom określonym w Kodeksie postępowania cywilnego. Co do zasady, płaci strona przegrywająca proces. Jeśli dochodzisz zachowku i wygrasz sprawę, możesz liczyć na zwrot kosztów adwokata według stawek minimalnych.

Nie można jednak tracić z pola widzenia możliwych wyjątków od tej zasady, szczególnie w przypadku częściowego uwzględnienia powództwa czy przy wystąpieniu szczególnych okoliczności uzasadniających odstąpienie od obciążania kosztami strony przegrywającej.

Jako radca prawny prowadzący sprawy o zachowek w Poznaniu, zawsze radzę swoim klientom, aby przed rozpoczęciem procesu dokładnie przeanalizowali nie tylko szanse na wygranie sprawy, ale także możliwość realnego odzyskania zasądzonych kwot wraz z kosztami procesu. W niektórych przypadkach, mimo formalnego wygrania sprawy, faktyczne odzyskanie kosztów może okazać się trudne lub nawet niemożliwe.