Niepodzielna wspólność spadkowa – kiedy spadkobierca nie może rozporządzać udziałem w nieruchomości

Problematyka rozporządzania udziałem w przedmiocie należącym do spadku

W mojej praktyce jako radcy prawnego często spotykam się z przypadkami, gdy klienci błędnie zakładają, że jeśli są spadkobiercami, to automatycznie mogą swobodnie rozporządzać udziałami w poszczególnych składnikach spadku, takich jak nieruchomości. Niedawno przeanalizowałem interesujące orzeczenie Sądu Okręgowego w Poznaniu (sygn. akt II Ca 1150/20), które doskonale obrazuje tę problematykę i stanowi ważną wskazówkę dla wszystkich spadkobierców.

Stan faktyczny

Sprawa dotyczyła wniosku o wpis do księgi wieczystej na podstawie umowy darowizny udziału w nieruchomości. Wnioskodawczyni K.T. chciała zostać wpisana w dziale II księgi wieczystej jako współwłaściciel w miejsce T.G. w udziale wynoszącym 1/8. Jako podstawę wpisu wskazano umowę darowizny.

Problem polegał na tym, że w księdze wieczystej figurowała niepodzielna wspólność spadkowa. Pierwotny właściciel nieruchomości zmarł w 1920 roku, a spadek po nim nabyło kilku spadkobierców. Co istotne, nigdy nie przeprowadzono działu spadku.

Kluczowa kwestia prawna

Sąd Okręgowy w Poznaniu w swoim orzeczeniu wyjaśnił fundamentalną zasadę, o której wielu spadkobierców nie wie – należy rozróżnić:

• zbycie spadku lub udziału w spadku
• zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku

Te dwie czynności prawne mają zupełnie inny charakter i skutki prawne.

Niepodzielna wspólność spadkowa według BGB

W omawianej sprawie spadek został otwarty w 1920 roku, a więc zastosowanie miały przepisy obowiązującego wówczas na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej Kodeksu cywilnego niemieckiego (BGB).

Paragraf 2032 BGB stanowił, że jeżeli spadkodawca pozostawia kilku spadkobierców, spadek staje się wspólnym majątkiem spadkobierców. Zgodnie z §2033 BGB współspadkobierca może rozporządzać swoim udziałem w spadku, natomiast nie może rozporządzać swoim udziałem w poszczególnych przedmiotach spadku, dopóki nie nastąpi dział spadku.

Co to oznacza w praktyce?

W praktyce oznacza to, że jeśli mamy do czynienia z niepodzielną wspólnością spadkową (łączną), spadkobiercy:

• Mogą rozporządzać swoim udziałem w całym spadku
• Nie mogą rozporządzać udziałami w poszczególnych składnikach spadku (np. w konkretnej nieruchomości)

Dopiero po dokonaniu działu spadku, każdy ze spadkobierców uzyskuje możliwość rozporządzania udziałem w konkretnych przedmiotach.

Zasada trwałości charakteru wspólności spadkowej

Jak podkreślił Sąd, charakter prawny wspólności spadkowej jako wspólności łącznej (do niepodzielnej ręki) utrzymuje się nawet po śmierci jednego ze współspadkobierców. Oznacza to, że dalsi spadkobiercy również wchodzą w ten sam reżim prawny, tworząc “podrzędny udział we wspólnocie spadkowej”.

Wpis w księdze wieczystej

W przypadku nieruchomości, które wchodzą w skład spadku objętego niepodzielną wspólnością spadkową, w dziale II księgi wieczystej może być ujawniona wyłącznie współwłasność na zasadzie niepodzielnej wspólności łącznej, a nie w ułamkowo wyrażonym udziale.

Dlaczego umowa darowizny udziału w nieruchomości była nieskuteczna?

W omawianej sprawie umowa darowizny dotyczyła ułamkowego udziału (1/8) w nieruchomości. Jednak w świetle przepisów BGB (które nadal miały zastosowanie do oceny charakteru wspólności spadkowej) darowizna taka była nieskuteczna, gdyż:

1. Nie doszło wcześniej do działu spadku
2. Nieruchomość nadal była objęta niepodzielną wspólnością spadkową
3. Darczyńca nie mógł skutecznie rozporządzić ułamkowym udziałem w tej nieruchomości

Wnioski i zalecenia dla spadkobierców

W mojej praktyce często doradzam klientom, którzy znajdują się w podobnej sytuacji. Z omawianego orzeczenia wynikają następujące zalecenia:

1. Jeśli jesteś współspadkobiercą, sprawdź charakter wspólności spadkowej – czy doszło do działu spadku.
2. Pamiętaj, że w przypadku niepodzielnej wspólności spadkowej nie możesz swobodnie rozporządzać udziałami w poszczególnych składnikach spadku.
3. Aby móc swobodnie rozporządzać składnikami majątku spadkowego, należy przeprowadzić dział spadku.
4. Przed nabyciem udziału w nieruchomości od spadkobiercy, należy sprawdzić, czy doszło do działu spadku.
5. W przypadku wątpliwości, zawsze warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

Skutki praktyczne i intertemporalne

Warto podkreślić, że pomimo upływu ponad 100 lat od śmierci pierwotnego spadkodawcy i mimo zmian w prawie spadkowym (wejścia w życie najpierw dekretu Prawo spadkowe z 1946 r., a następnie Kodeksu cywilnego z 1964 r.), charakter wspólności spadkowej powstałej pod rządami BGB nie zmienił się. Jest to przykład tzw. przepisów intertemporalnych i trwałości skutków prawnych zdarzeń jednorazowych, jakimi są otwarcie i nabycie spadku.

---

Artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy. W przypadku pytań dotyczących Państwa sytuacji prawnej, zapraszam do kontaktu z moją Kancelarią.

Radca prawny Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963