Kancelaria Prawa Spadkowego i Majątkowego

Porady prawne

Obliczanie zachowku krok po kroku

Obliczanie zachowku krok po kroku

Bartosz Kowalak radca prawny dochodzenie zachowku

Obliczanie zachowku krok po kroku

Kiedy zostaną ustalone osoby, którym przysługuje uprawnienie do zachowku, kolejnym pytaniem jakie rodzi się w takiej sytuacji jest: „W jakiej wysokości przysługuje zachowek?”

Otóż, nie można odpowiedzieć na to pytanie w sposób jednoznaczny, wskazując na jedną, konkretną, stałą kwotę. Co więcej wartość zachowku nie jest jednoznaczna z wartością majątku spadkowego, jaki uzyskałaby osoba uprawniona do zachowku, gdyby dziedziczyła na mocy ustawy. Wskazać należy, iż na wartość zachowku składa się kilka czynników, elementów, których ustalenie pozwala obliczyć wysokość przysługującej należności.

Ustalenie wysokości zachowku przysługującego osobie uprawnionej można przedstawić w następujących krokach :

Krok 1

Ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych oraz wysokości udziału, jaki przysługiwałby uprawnionemu gdyby dziedziczyłby w drodze ustawy

Pierwszym krokiem ustalenia wysokości przysługującego zachowku jest ustalenie przede wszystkim kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia na mocy ustawy i wysokości udziału spadkowego jaki w takim przypadku przysługiwałby uprawnionemu. Tutaj podstawowe zastosowanie znajdą przepisy prawa cywilnego, wskazane w art. 931-940 k.c.

Zgodnie z nimi :

  • W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy i małżonek, który pozostawał ze spadkodawcą w związku małżeńskim w chwili jego śmierci.
  • W przypadku śmierci któregoś z dzieci spadkodawcy, która nastąpiłaby przed jego śmiercią, udział, jaki przysługiwałby takiemu dziecku, przypadłby dalszym zstępnym dziecka, które nie dożyło śmierci spadkodawcy – a więc wnukom, prawnukom itd.
  • W sytuacji braku wskazanych wyżej zstępnych – do spadku obok małżonka powołani są rodzice spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci nie miał ani zstępnych ani małżonka – spadek po nim dziedziczą jego rodzice. Jeżeli jedno z rodziców zmarło przed spadkodawcą – jego udział przypada wówczas jego rodzeństwu.
  • W dalszej kolejności dziedziczą zstępni rodzeństwa (ich dzieci, wnuki, prawnuki itd.). Dopiero jeśli brak jest zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych , wówczas cały spadek przypada małżonkowi.
  • W sytuacji braku również małżonka, do dziedziczenia powołani są wówczas dziadkowie. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym, czyli ciotkom i wujkom spadkodawcy oraz ich zstępnym aż do wyczerpania linii.
  • Jeśli spadkodawca nie pozostawił ani małżonka ani krewnych wskazanych w punktach powyższych wówczas spadek po nim może odziedziczyć pasierb, czyli dziecko współmałżonka (w tym wypadku współmałżonka, który musiał umrzeć jeszcze przed spadkodawcą). Dzieje się to jednak pod warunkiem, że w chwili śmierci spadkodawcy jego pasierb był już osierocony, czyli zmarli obydwoje jego rodzice.
  • Ostatnią w kolejce do dziedziczenia powołana jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Co istotne, przy ustalaniu udziału spadkowego, celem ustalenia wysokości należnego zachowku uwzględnia się również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy odrzucili spadek.

Nie są uwzględniani z kolei ci, którzy zostali wydziedziczeni albo zrzekli się dziedziczenia (art. 992 K.c.).

Krok 2

Ustalenie ułamka zachowkowego

Kiedy krąg spadkobierców ustawowych i wysokość udziałów spadkowych zostaną ustalone, kolejnym krokiem jest ustalenie ułamka należnego zachowku.

Jak wiadomo, zgodnie z art. art. 991 §1 Kodeksu cywilnego, uprawnionymi do zachowku są:

  • zstępni, czyli dzieci spadkodawcy, a w przypadku gdy nie dożyli oni otwarcia spadku ich zstępni, czyli wnuki, prawnuki spadkodawcy;
  • małżonek spadkodawcy;
  • rodzice spadkodawcy,

o ile byliby powołaniu do spadku .

Zasadą jest, iż wysokość zachowku stanowi ½ – czyli połowę wartości udział spadkowego przysługującego uprawnionemu w dziedziczeniu na mocy ustawy. Wyjątek stanowią tutaj małoletni i osoby trwale niezdolne do pracy, którym będą przysługiwały wartości udziału spadkowego.

Aby łatwiej zapamiętać jaka wysokość ułamka zachowku przysługuje danej osobie, można ująć to w następujący sposób:

Krok 3

Obliczenie substratu zachowku

Aby zrozumieć czym jest substrat zachowku najlepiej przedstawić go w sposób obrazowy:

= +

Jeśli chodzi o pierwszy element składający się na substrat zachowku to jest nim czysta wartość spadku. Będą się na nią składały wszelkie aktywa, jakie wchodzą w skład spadku i jednocześnie zmniejszone o długi spadkowe, oprócz długów wynikających z poleceń oraz zapisów zwykłych.

Do tak obliczonej czystej wartości spadku doliczyć należy darowizny, z uwzględnieniem wyłączeń wskazanych w art. 994 Kodeksu cywilnego, oraz zapisy windykacyjne. W ten sposób otrzymana suma będzie stanowić substrat zachowku.

Krok 4

Ustalenie konkretnej kwoty zachowku

Krok czwarty jest już ostatnim krokiem do ustalenia konkretnej kwoty zachowku. Ustalana kwota stanowi iloczyn ułamku przysługującego zachowku (krok 2 ) oraz substratu zachowku (krok3).

X =

Aby zrozumieć w pełni sposób obliczania zachowku warto spojrzeć na poniższy przykład:

Jan Kowalski zmarł pozostawiając po sobie żonę oraz dwójkę pełnoletnich, zdolnych do pracy synów. Spadkodawca powołał jednak w testamencie jako jedynego spadkobiercę swojego brata. W przypadku dziedziczenia ustawowego powołanymi do spadku byliby dwaj synowie Jana Kowalskiego oraz jego żona, a udział każdej z tych osób wyniósłby 1/3.

Wysokość zachowku jaka będzie tym trzem osobom przysługiwała wynosi ½ wartości udziału spadkowego.

Spadkodawca pozostawił po sobie majątek spadkowy o wartości 500.000 zł. Jednocześnie spadkodawca pozostawił po sobie długi spadkowe wynoszące 80.000 zł.

W takim przypadku czysta wartość spadku wyniesie 420.000 zł. Do tej wartości należy doliczyć darowizny dokonane przez spadkodawcę w kwocie 60.000 zł.

Substrat zachowku wyniesie zatem 480.000 zł (420.000 zł + 60.000 zł = 480.000 zł)

W przypadku dziedziczenia ustawowego każda z tych osób uzyskałaby spadek w wysokości 160.000 zł ( 480.000 zł x 1/3 =160.000 zł).

Jako, że powołany do spadku w całości został brat spadkodawcy, wówczas żonie oraz synom spadkodawcy będzie przysługiwał zachowek w kwocie 80.000 zł dla każdego z nich (160.000 zł x ½ =80.000 zł)