Odpowiedzialność za długi nie ujęte w wykazie inwentarza

 

W sytuacji, gdy nabywamy spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, co w skrócie oznacza odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe do wartości spadku pozostaje pytanie w jaki sposób fakt dotyczący stanu spadku i długów wykazać.

Ustawodawca przewiduje tu dwa rozwiązania:

• spis inwentarza sporządzany przez komornika- z czym wiążą się istotne koszty i często dość długi czas oczekiwania ( z mojego doświadczenia wynika, iż czasami sporządzenie takiego spisu zajmuje kilkanaście miesięcy) lub
• wykaz inwentarza – sporządzany przez samych spadkobierców wedle ich wiedzy

O ile ten pierwszy nie budzi większych wątpliwości w zakresie ustalenia stanu spadku i istnienia długów bo sporządza go mimo wszystko czynnik urzędowy ( komornik), to pojawia się pytanie, co z odpowiedzialnością za  długi spadkowe, które nie zostały ujęte w wykazie inwentarza?

Sięgając do przepisów:

Art. 1032. Kodeks cywilny
§ 1.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.
§ 2.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

 

Jak więc widać błędy co do treści wykazu inwentarza mogą kosztować potencjalnego spadkobiercę nawet odpowiedzialnością większa jak wartość spadku.

Kluczowym tutaj jest zatem pochylenie się nad terminem, który użył Ustawodawca, a więc: dołożenie należytej staranności.

 

W projekcie Sejmowym do zmian Kodeksu cywilnego pojawia się takie uzasadnienie tego rozwiązania:

“Odpowiedzialność spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza się do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Ograniczenie nie ma zastosowania w przypadku podstępnego pominięcia w wykazie inwentarza lub niepodania do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku oraz podania nieistniejących długów spadkowych. W myśl art. 1032 § 1 K.c. spadkobierca, który przejął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi
spadkowe, a nie wiedział o istnieniu innych długów i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się o nich dowiedzieć ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił. Analogicznie, w sytuacji gdyby spadkodawca wiedział (lub mógł się dowiedzieć zachowując należytą staranność) o istnieniu innych długów spadkowych ponosi za nie odpowiedzialność ponad wartość
aktywów spadku jednakże do wysokości w jakiej byłby zobowiązany je zaspokoić gdyby należycie spłacał wszystkie długi spadkowe (art. 1032 § 2 k.c.). Przepis § 2 nie dotyczy spadkobiercy nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.”

 

Wydawało by się zatem, iż jedynie w sytuacji celowego , a wręcz podstępnego działania  spadkodawcy, który świadomie ukrywa majątek spadkowy lub tworzy nieistniejące długi zachodziłaby podwyższona odpowiedzialność spadkodawcy.

 

Co natomiast w sytuacji, gdy dług nie został wskazany w wykazie inwentarza, gdyż spadkobierca o nim nie wiedział?

W tej sytuacji należałoby się zastanowić, czy spadkobierca dochował należytej staranności w swoim działaniu?

 

Czym jest zatem ta należyta staranność? co konkretnie musi zrobić spadkobierca by nie ponosił odpowiedzialności za skutki niewpisania do wykazu długu, o którym nie wiedział?

 

Rozważania na ten temat pojawiły się w jednym z wyroków Sadu Okręgowego w Częstochowie ( Sygn. akt I C 107/17 24.01.18 r.) , który wskazał, iż:

 

“W realiach pierwszej sytuacji spadkobierca nie ma wiedzy o wszystkich długach spadkowych mimo dołożenia należytej staranności, która powstaje gdy spadkobierca:

zapozna się z wykazami inwentarza złożonymi przez inne podmioty uprawnione lub ze sporządzonym spisem inwentarza oraz podejmie inne działania mieszczące się w granicach staranności ogólnie wymaganej (przeciętnej). W takich granicach pozostawać będzie przejrzenie dokumentów spadkodawcy, ewentualnie uzyskanie informacji z banków, w których spadkodawca miał rachunki. Wskazywano już, że poza granicami należytej staranności pozostaje np. prowadzenie „dochodzenia” mającego ustalić listę długów spadkowych. Dokonując oceny, czy spadkobierca zachował należytą staranność, należy uwzględnić okoliczności dotyczące konkretnego spadkobiercy, a także okoliczności dotyczące spadkodawcy (np. rozległość prowadzonej działalności).

W rozważanej sytuacji odpowiedzialność za długi spadkowe, o których spadkobierca nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć, zależy od sumy spłaconych długów. Wyłączona jest możliwość domagania się od wcześniej zaspokojonych wierzycieli zwrotu części spełnionego świadczenia.

Przechodząc do analizy drugiej sytuacji a mianowicie dotyczącej nieprawidłowego zachowania się spadkobiercy. Spłacając niektóre długi, mimo że wie o istnieniu innych lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się o nich dowiedzieć, spadkobierca narusza interesy niektórych wierzycieli spadkowych. Sankcją za takie zachowanie jest rozszerzenie granic odpowiedzialności ponad wartość stanu czynnego spadku. Nie powstaje jednak odpowiedzialność nieograniczona. Granice odpowiedzialności spadkobiercy zostały rozszerzone ponad wartość stanu czynnego spadku do takiej wysokości, w jakiej zobowiązany byłby w stanie je zaspokoić, gdyby należycie spłacał wszystkie długi spadkowe. Wyznaczenie tej granicy następuje w odniesieniu do konkretnej sytuacji. W praktyce będzie to oznaczało, że wierzyciele pominięci na skutek świadomego lub nieświadomego, ale spowodowanego brakiem należytej staranności, działania spadkobiercy uzyskają jedynie częściowe zaspokojenie swoich należności. W ustawie nie wprowadzono bowiem obowiązku dokonania rozliczeń z wierzycielami spadkowymi, których pretensje zostały wcześniej zaspokojone.”

 

Podsumowując spadkobierca powinien podjąć jakiś normalne zdroworozsądkowe działania zmierzające do ustalenia stanu spadku i istnienia długów, ale jego obowiązkiem nie jest zabawa w detektywa od spraw gospodarczych.

 

  Jeżeli potrzebują Państwo fachowej pomocy prawnej w sprawach z zakresu prawa spadkowego zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Kowalak Jędrzejewska i Partnerzy, telefonicznie: +48 61 2224963 lub mailowo: kancelaria@prawnikpoznanski.pl