Nie od dziś wiadomo, że relacje międzyludzkie z czasem ulegają zmianie – uczucia wygasają, a ludzie się zmieniają. Zmiany te często wywołują kwestie związane bezpośrednio z majątkiem. Niestety nierzadko bywa również i tak, że rodzice czy dziadkowie mający pełne zaufanie do swoich dzieci czy wnuków zapisują im swoje majątki, aby ci właściwie się nimi zajęli oraz otoczyli ich swoją opieką. Dokonując darowizny jeszcze za swojego życia, darczyńcy liczą na to, że da im to gwarancję i spokojnie dożyją sędziwego wieku. W wielu przypadkach bywa niestety tak, że początkowo obdarowani owszem, okazują swoją wdzięczność, jednak z czasem coraz bardziej zanika. Dodatkowo, dochodzi również do powstawania coraz to częstszych konfliktów oraz nierozwiązywalnych sporów. W takich przypadkach, pokrzywdzeni i oszukani darczyńcy zastanawiają się czy istnieje jakakolwiek możliwość, aby odzyskać darowany majątek. Mamy świadomość, że znaczna większość osób – darczyńców raczej nie zgłębia tajników prawa majątkowego czy spadkowego, przez co nie są oni świadomi tego, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach, przysługuje im ochrona w postaci instytucji odwołania darowizny. Przy czym należy pamiętać, że owszem, darczyńca może odwołać darowiznę – zarówno tę jeszcze nie wykonaną, jak i tę już wykonaną, jednak może dokonać tego wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Oznacza to, że nie wystarczy udowodnić zaistnienie konfliktu pomiędzy darczyńcą, a obdarowanym, czy zerwania przez nich stosunków, aby skutecznie odwołać darowiznę.
W jakich przypadkach darczyńca może odwołać darowiznę?
Tak jak zostało wypomniane powyżej, polski ustawodawca zapewniając ochronę interesów darczyńcy wprowadził możliwość odwołania darowizny, jednakże jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, którymi są:
- w przypadku darowizny jeszcze niewykonanej – sytuacja, w której to darczyńca wykonując darowiznę doprowadziłby do powstania uszczerbku na jego własnym utrzymaniu lub uszczerbku na ciążącym na nim obowiązku alimentacyjnym,
- niezależne od tego, czy darowizna została wykonana czy nie – w przypadku, gdy obdarowany dopuścił się aktów rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.
Przed przystąpieniem do dokładnego omówienia przesłanek zezwalających na odwołanie przez darczyńcę darowizny, warto na wstępie wskazać różnice pomiędzy darowizną niewykonaną, a wykonaną.
Otóż, darowizna niewykonana jest darowizną, której skutki mogą zostać odroczone w czasie, co oznacza, że sam fakt zawarcia umowy darowizny nie nakłada na darczyńcę obowiązku wydania przedmiotu darowizny w chwili zawarcia umowy. Natomiast w przypadku darowizny wykonanej, jak sama nazwa wskazuje – nie tylko dochodzi do zawarcia umowy, ale także do równoczesnego wydania przedmiotu darowizny. Rozgraniczenie to ma istotne znaczenie w przypadku skorzystania z instytucji odwołania darowizny.
Za podstawę do odwołania darowizny jeszcze niewykonanej uznaje się przypadek, kiedy po zawarciu umowy sytuacja majątkowa darczyńcy uległa w znacznym stopniu pogorszeniu, co więcej, jej wykonanie pociągałoby za sobą istotny uszczerbek dla własnego utrzymania darczyńcy lub na ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych wynikającymi z ustawy. W przypadku, gdy darczyńca nie będzie mógł odpowiednio zaspokajać swoich potrzeb, a także nie mógłby czynić zadość nałożonych na niego obowiązków, przysługiwać mu będzie prawo do odwołania darowizny. W takim przypadku bez znaczenia pozostaje powód, z jakiego doszło do niekorzystnej sytuacji majątkowej darczyńcy uniemożliwiającej mu wykonanie darowizny, pod warunkiem, że do pogorszenia jego sytuacji finansowej nie doszło na skutek umyślnego działania darczyńcy czy rażącego niedbalstwa.
Darowiznę można również odwołać niezależnie od faktu czy została już wykonana czy jeszcze nie w przypadku, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności . W takim przypadku, za przesłankę przemawiającą za odwołaniem uznaje się sytuację, w której obdarowany wobec darczyńcy dopuścił się aktów rażącej niewdzięczności. Co prawda, kodeks cywilny nie wskazuje wprost, w jaki sposób należy rozumieć pojęcie rażącej niewdzięczności. Jednak na gruncie orzeczniczym, za takie zachowanie uznaje się w szczególności: zachowania świadomie, umyślnie skierowane bezpośrednio w stosunku do darczyńcy. Za takie zachowania uznaje się natomiast:
- wszelkiego typu niedopełnienia obowiązków rodzinnych,
- kierowane w stosunku do darczyńcy akty agresji zarówno fizycznej, jak i psychicznej,
- akty poniżające godność darczyńcy,
- opuszczenie darczyńcy w chwili, w której wymaga szczególnej pomocy, np. w czasie choroby,
- dopuszczenie się przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, czci czy nietykalności darczyńcy.
Jako akty rażącej niewdzięczności nie uznaje się natomiast zachowań jednorazowych, dokonanych przypadkowo w chwili rozdrażnienia czy uniesienia.
Kto może odwołać darowiznę?
W zależności, czy darowizna została wykonana czy nie, uprawnionymi do odwołania darowizny są:
- darczyńca – zarówno w przypadku darowizny wykonanej, jak i niewykonanej,
- spadkobiercy darczyńcy – w przypadkach wskazanych w ustawie.
W jakiej sytuacji spadkobiercy darczyńcy stają się uprawnionymi do odwołania darowizny?
Spadkobiercy zmarłego darczyńcy mogą odwołać darowiznę, w przypadku, gdy okazałoby się, że obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Uprawnienie to będzie przysługiwać darczyńcom w jednym z dwóch przypadków, tj:
- gdy darczyńca w chwili śmierci posiadał prawo do odwołania darowizny,
- lub gdy to obdarowany swoim umyślnym działaniem doprowadził do pozbawienia życia darczyńcy lub spowodował u niego rozstrój zdrowia, co bezpośrednio doprowadziło do śmierci darczyńcy.
Czy odwołanie darowizny jest ograniczone terminowo?
Tak. Zgodnie z art. w art. 899 § 3 k.c. darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Termin ten należy do terminów zawitych, co oznacza to, że po jego upływie uprawnienie do odwołania darowizny, ze względu na rażącą niewdzięczność osoby obdarowanej wygaśnie. Warto również dodać, że początkiem biegu terminu w tym przypadku jest dzień, w którym to darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego.
Kiedy darczyńca nie można odwołać darowizny?
Uprawnienie darczyńcy do odwołania darowizny wygasa w następujących przypadkach:
- po upływie rocznego terminu na odwołanie darowizny w przypadku rażącej niewdzięczności (o czym wspominano powyżej),
LUB
- w wyniku przebaczenia obdarowanemu rażącej niewdzięczności.
Należy przy tym zauważyć, że w przypadku przebaczenia obdarowanemu, nie jest istotnym czy darczyńca w chwili przebaczenia miał zdolność do czynności prawnych czy jej nie miał. Ważnym jest natomiast czy przebaczenie nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
W jaki sposób można odwołać darowiznę?
Odwołanie darowizny zarówno tej wykonanej jak i niewykonanej następuje na skutek skutecznego złożenia obdarowanemu sporządzonego na piśmie oświadczenia woli. Aby oświadczenie zostało uznane za skutecznie można wybrać jedną z dwóch możliwości jego złożenia. I tak, oświadczenie o odwołaniu darowizny można przekazać:
- osobiście obdarowanemu – należy jednak pamiętać, aby obdarowany podpisem potwierdził odbiór oświadczenia,
- listem poleconym za potwierdzeniem odbioru – przy czym należy pamiętać, że sam fakt nadania w oddziale poczty przesyłki nie oznacza, że uważa się je jako skuteczne wobec obdarowanego
Niezależnie więc od dokonanego wyboru, odwołanie darowizny sporządzone na piśmie, zostanie uznane za skuteczne dopiero z chwilą, gdy obdarowany zapozna się z treścią oświadczenia.
Niejednokrotnie bywa również tak, że darczyńcy odwołują darowiznę nie zachowując formy pisemnej, składając oświadczenie ustnie. Obdarowani, powołując się na nieważność złożenia takiego oświadczenia, nie mają najmniejszego zamiaru, aby zwrócić przedmiot darowizny. Co więcej, często zaprzeczają, aby do odwołania darowizny kiedykolwiek doszło. W takiej sytuacji konflikt jeszcze bardziej się nasila, przez co darczyńcy czują się jeszcze bardziej oszukani, a dodatkowo bezradni.
Czy faktycznie ustne oświadczenie woli o odwołaniu darowizny jest nieważne?
Co prawda ustawodawca w art. 900 kodeksu cywilnego wskazał, że odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Przepis ten jednak nie przewiduje , że niedochowanie formy pisemnej będzie powodowało nieważność czynności. Oznacza to więc, że złożenie oświadczenia woli o odwołaniu darowizny w jakiejkolwiek formie, w tym także ustnej, będzie uznawane za ważne. Problem może jednak pojawić się w przypadku próby udowodnienia czynności, gdyż będzie to znacznie utrudnione.
Dlatego też, w celu ułatwienia dochodzenia swoich praw, wskazanym jest, aby oświadczenie o odwołaniu darowizny zostało jednak sporządzone na piśmie.
Jakie elementy powinno zawierać sporządzone na piśmie oświadczenie o odwołaniu darowizny?
W Internecie – niemierzalnym źródle wiedzy, można bez problemu napotkać wiele porad czy wzorów oświadczeń o odwołaniu darowizny. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie wzory będą odpowiednie dla każdej sytuacji, dlatego ważnym jest, aby do każdej sprawy podejść indywidualnie oraz przygotować prawidłowe oświadczenie.
Niezależnie jednak od danej sytuacji, można wskazać minimum, które powinno zawierać każde oświadczenie o odwołaniu darowizny. Za takie elementy uznaje się:
- określenie woli darczyńcy w sposób jak najbardziej dokładny,
- dokładne określenie przedmiotu darowizny, którego dotyczy odwołanie,
- opisanie w sposób szczegółowy powodu odwołania darowizny,
- wskazanie dokładnej daty, w której dokonano darowizny,
- wskazanie daty sporządzenia oświadczenia,
- wskazanie daty, w której uprawniony do złożenia oświadczenia dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (w przypadku odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności).
Gdzie działamy?
Siedziba Naszej Kancelarii mieści się w Poznaniu, stąd też najczęściej sprawy związane z odwołaniem darowizny prowadzimy przed Sądami Rejonowymi w Poznaniu. Jednakże sam równie często bywam w tego typu sprawach przed Sądami w Szamotułach, Obornikach, Śremie czy Gnieźnie.
Ponadto Kancelaria prowadzi dwa oddziały.
Jeden w Jarocinie– dla mieszkańców Jarocina, Krotoszyna, Gostynia, Koźmina czy Pleszewa. Oddział ten prowadzi adwokat Anna Konrady.
Drugi w Wrześni, gdzie Radca prawny Joanna Janiak prowadzi sprawy sądowe dla mieszkańców Wrześni, Słupcy, Pyzdr, Nekli czy Czerniejewa.