Podatek od zachowku – co musisz wiedzieć, zanim przyjmiesz należną Ci kwotę?

Kiedy przychodzi nam zmierzyć się z prawem spadkowym, nigdy nie jest to łatwy temat. W mojej kancelarii w Poznaniu regularnie spotykam się z pytaniem: “A co z podatkiem od zachowku? Czy muszę go płacić?”. Temat ten budzi wiele emocji, szczególnie że łączy trudne momenty życiowe ze skomplikowaną materią podatkową. Pozwolę sobie więc przybliżyć Wam kwestię opodatkowania zachowku, która niejednokrotnie spędza sen z powiek osobom uprawnionym.

Czym właściwie jest zachowek i kto może się o niego ubiegać?

Zanim przejdziemy do kwestii podatkowych, warto przypomnieć, czym w ogóle jest zachowek. To instytucja prawa spadkowego, która ma chronić najbliższych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem ich w testamencie. Brzmi skomplikowanie? W praktyce chodzi o to, że niektórzy członkowie rodziny – nawet jeśli zostali pominięci w testamencie – mają prawo domagać się części spadku.

Uprawnieni do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Zachowek wynosi z reguły połowę wartości udziału, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku trwałej niezdolności do pracy lub małoletności – dwie trzecie tego udziału.

Często w mojej kancelarii spotykam się z sytuacjami, gdy klienci otrzymują zachowek i pierwsze, o co pytają, to: “Czy muszę zapłacić od tego podatek?”. No właśnie – przyjrzyjmy się temu zagadnieniu.

Podatek od zachowku – podstawowe zasady

Jeśli chodzi o kwestie podatkowe, to zachowek podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Ten sam podatek, który płacimy od spadku czy darowizny, dotyczy również zachowku. Niemniej jednak, diabeł jak zwykle tkwi w szczegółach.

W mojej praktyce zawodowej zauważyłem, że wiele osób błędnie zakłada, że skoro zachowek to “należna część spadku”, to nie trzeba od niego płacić podatku. Niestety, fiskus ma inne zdanie na ten temat. Zachowek jest traktowany jako nabycie praw majątkowych tytułem dziedziczenia i podlega opodatkowaniu na zasadach określonych w ustawie o podatku od spadków i darowizn.

Moja wspólniczka adwokat wspominała kiedyś o sytuacji klienta, który otrzymał zachowek w wysokości 200 tysięcy złotych i był przekonany, że ponieważ “to przecież jego prawo”, nie musi odprowadzać podatku. Dopiero później dowiedział się, że mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego, o którym za chwilę wspomnę.

Kiedy nie zapłacisz podatku od zachowku?

Na szczęście, istnieją sytuacje, w których można uniknąć płacenia podatku od zachowku. Dotyczy to przede wszystkim osób z tzw. zerowej grupy podatkowej, czyli najbliższej rodziny:

• małżonka
• zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki)
• wstępnych (rodzice, dziadkowie)
• rodzeństwa
• pasierba
• ojczyma i macochy

Aby skorzystać ze zwolnienia, należy spełnić dwa warunki:

1. Zgłosić nabycie zachowku właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego
2. W przypadku, gdy zachowek wypłacany jest w formie pieniężnej, udokumentować jego otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym

To jest coś, co podkreślam każdemu klientowi w mojej kancelarii w Poznaniu – pilnujcie tych terminów! Przekroczenie 6-miesięcznego terminu może oznaczać konieczność zapłaty podatku, nawet jeśli należycie do zerowej grupy podatkowej.

Znajomy adwokat z Poznania opowiadał mi o przypadku, gdy uprawniony do zachowku zaniechał zgłoszenia jego otrzymania, uznając, że “to przecież oczywiste, że nie będzie płacił podatku od części spadku, która i tak mu się należała”. Niestety, fiskus uznał inaczej i naliczył podatek wraz z odsetkami.

Jak obliczyć podatek od zachowku, jeśli nie kwalifikujesz się do zwolnienia?

Jeżeli nie należysz do zerowej grupy podatkowej lub nie dopełnisz formalności związanych ze zwolnieniem, będziesz musiał zapłacić podatek. Jego wysokość zależy od dwóch czynników:

• Grupy podatkowej, do której należysz (im dalsze pokrewieństwo, tym wyższy podatek)
• Wartości otrzymanego zachowku

W przypadku I grupy podatkowej (obejmującej m.in. teściów, zięciów, synowe) stawki podatku wynoszą od 3% do 7%, w II grupie (np. dalsza rodzina) od 7% do 12%, a w III grupie (osoby niespokrewnione) od 12% do 20%.

Lubię powtarzać, że w prawie spadkowym liczy się nie tylko kodeks, ale i zdrowy rozsądek. Dlatego zawsze warto rozważyć, czy nie opłaca się zapłacić podatku od zachowku, zamiast wdawać się w długotrwały i kosztowny spór sądowy o jego zasadność.

Odliczenia i kwota wolna od podatku przy zachowku

Wartym podkreślenia jest fakt, że przy obliczaniu podatku od zachowku możemy skorzystać z kwoty wolnej od podatku. Dla I grupy podatkowej wynosi ona 9 637 zł, dla II grupy 7 276 zł, a dla III grupy 4 902 zł.

W praktyce oznacza to, że jeśli wartość otrzymanego zachowku nie przekracza powyższych kwot (w zależności od grupy podatkowej), nie zapłacisz podatku, nawet jeśli nie kwalifikujesz się do całkowitego zwolnienia.

Zastanawiałeś się kiedyś, co by się stało, gdyby zachowek został wypłacony w ratach? W takiej sytuacji obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania każdej raty i to od jej wartości nalicza się podatek, z uwzględnieniem kwoty wolnej.

Kiedy powstaje obowiązek podatkowy przy zachowku?

To pytanie często pojawia się w mojej kancelarii w Poznaniu. Obowiązek podatkowy przy zachowku powstaje zasadniczo z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli dochodziliśmy zachowku na drodze sądowej, lub z chwilą złożenia przez spadkobiercę oświadczenia w formie aktu notarialnego, jeśli zachowek został wypłacony dobrowolnie.

Sprawy spadkowe czasem przypominają mi szachy – jeden zły ruch i cała strategia się sypie. Dlatego tak ważne jest, aby pilnować terminów zarówno do zgłoszenia nabycia zachowku, jak i do zapłaty podatku, jeśli jesteśmy do niego zobowiązani.

Pamiętajmy, że termin płatności podatku od spadków i darowizn wynosi 14 dni od dnia otrzymania decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.

Problemy praktyczne związane z opodatkowaniem zachowku

W swojej praktyce zawodowej spotykam się z różnymi problemami związanymi z opodatkowaniem zachowku. Jednym z nich jest kwestia, czy zachowek należy zgłosić do opodatkowania, jeśli jego wartość nie przekracza kwoty wolnej od podatku.

Odpowiedź brzmi: tak, należy to zgłosić. Nawet jeśli wartość zachowku jest niewielka i mieści się w kwocie wolnej od podatku, zobowiązani jesteśmy do złożenia zeznania podatkowego SD-3.

Innym problemem jest kwestia dokumentowania wypłaty zachowku. W Poznaniu często spotykam się ze sporami o spadek po nieruchomościach, gdzie zachowek wypłacany jest w formie gotówkowej. To się w głowie nie mieści, ale takie rzeczy się zdarzają – a potem trudno udowodnić fiskusowi fakt przekazania pieniędzy. Zawsze rekomenduję swoim klientom, aby wszelkie płatności związane z zachowkiem dokonywali przelewem bankowym lub przekazem pocztowym.

Zachowek a inne świadczenia – różnice w opodatkowaniu

Często klienci pytają mnie o to wprost: “Czy lepiej otrzymać spadek czy zachowek z punktu widzenia podatkowego?”. To zależy od konkretnej sytuacji, ale generalnie zasady opodatkowania są podobne.

Zarówno spadek, jak i zachowek podlegają podatkowi od spadków i darowizn, i w obu przypadkach można skorzystać ze zwolnienia dla najbliższej rodziny, o ile dopełni się formalności.

Różnica polega na tym, że w przypadku spadku nabywamy konkretne składniki majątku (np. nieruchomości, pojazdy, przedmioty wartościowe), a zachowek ma zwykle formę pieniężną. To może mieć znaczenie praktyczne – łatwiej jest udokumentować przekazanie zachowku w formie przelewu bankowego niż wycenić i opodatkować poszczególne składniki majątku spadkowego.

Podsumowanie – o czym pamiętać przy zachowku?

Podsumowując, jeśli otrzymałeś zachowek, powinieneś:

1. Sprawdzić, czy należysz do zerowej grupy podatkowej (najbliższa rodzina)
2. Zgłosić nabycie zachowku do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy
3. Jeśli nie należysz do zerowej grupy, obliczyć podatek z uwzględnieniem kwoty wolnej
4. Zachować dowody wypłaty zachowku (najlepiej w formie przelewu bankowego)
5. Złożyć odpowiednie zeznanie podatkowe

Brzmi prosto, ale w praktyce bywa różnie. Dlatego zawsze warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, aby uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek ze strony fiskusa.

Jako radca prawny nieraz doradzałem klientom w sprawach związanych z zachowkiem i jego opodatkowaniem. Mogę z całą odpowiedzialnością powiedzieć, że wystarczy dopełnić kilku formalności, aby cieszyć się zachowkiem bez konieczności dzielenia się nim z fiskusem (oczywiście, jeśli spełniamy warunki zwolnienia).

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa spadkowa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegółowych informacji zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Zapraszam do Kancelarii Prawa Spadkowego Radcy Prawnego Bartosz Kowalak: Radca Prawny Bartosz Kowalak ul. Mickiewicza 18a/3, 60-834 Poznań tel. +48 61 2224963