Skutki odrzucenia spadku – na co uważać i o czym pamiętać?

Kiedy na horyzoncie pojawia się spadek, nie zawsze oznacza to powód do radości. Często w mojej kancelarii w Poznaniu spotykam klientów, którzy stoją przed trudną decyzją – przyjąć czy odrzucić spadek? Szczególnie gdy w grę wchodzą długi spadkowe, temat staje się jeszcze bardziej palący. W tym artykule chcę podzielić się z Wami wiedzą na temat konsekwencji odrzucenia spadku – kwestii, która nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać.

Czym właściwie jest odrzucenie spadku?

Odrzucenie spadku to nic innego jak oświadczenie woli spadkobiercy, że nie chce on otrzymać spadku. Wydawać by się mogło, że to prosta sprawa – po prostu “nie, dziękuję” dla majątku zmarłego. Ale prawo spadkowe rzadko bywa takie proste, prawda?

W polskim prawie mamy na to zaledwie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania do spadku. Najczęściej jest to moment, gdy dowiadujemy się o śmierci spadkodawcy, choć bywają i inne sytuacje. Ten termin jest nieprzekraczalny .

 

Główna konsekwencja odrzucenia spadku – traktowanie jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku

Najważniejszą konsekwencją odrzucenia spadku jest to, że spadkobierca, który odrzucił spadek, jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. To oznacza, że w świetle prawa taka osoba nigdy nie była spadkobiercą. Brzmi prosto, ale w praktyce pociąga za sobą sporo następstw.

Pamiętam sprawę klienta, który odrzucił spadek po ojcu, nie wiedząc, że w skład masy spadkowej wchodziła również cenna kolekcja. Niestety, gdy już się o tym dowiedział, było za późno. W świetle prawa nigdy nie był spadkobiercą, więc nie miał podstaw do ubiegania się o jakąkolwiek część spadku.

Na kogo przechodzi udział spadkowy?

Gdy spadkobierca odrzuca spadek, jego udział nie znika po prostu w próżni. Przechodzi on na innych spadkobierców według określonych reguł:

W dziedziczeniu ustawowym, odrzucony udział przechodzi na zstępnych odrzucającego (czyli dzieci, wnuki itd.). Jeśli odrzucający nie ma zstępnych, jego udział przypada pozostałym spadkobiercom w proporcji do ich udziałów.

W dziedziczeniu testamentowym, jeżeli testament nie przewiduje innego rozwiązania, stosuje się zasady dziedziczenia ustawowego dla odrzuconego udziału – najpierw zstępni odrzucającego, a w ich braku inni spadkobiercy testamentowi.

W mojej poznańskiej praktyce spotkałem się z przypadkiem, gdzie klient odrzucił spadek obciążony długami, a jego siedmioletnia córka automatycznie stała się spadkobierczynią. Na szczęście, jako przedstawiciel ustawowy, mógł w jej imieniu również odrzucić spadek, ale potrzebna była na to zgoda sądu rodzinnego, co przedłużyło całą procedurę.

 

Odrzucenie spadku a zachowek

Tu dochodzimy do ciekawej kwestii. Osoba, która odrzuciła spadek, traci nie tylko prawa do majątku spadkowego, ale również prawo do zachowku. Zachowek to minimalna część spadku, jaka należy się najbliższym spadkodawcy, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie.

Pamiętam rozmowę ze znajomym adwokatem z Poznania, który opowiadał mi o trudnej sytuacji swojego klienta. Ten odrzucił spadek z powodu długów, a później dowiedział się, że mógłby otrzymać zachowek . Niestety, odrzucając spadek, zamknął sobie również drogę do zachowku.

 

Wpływ odrzucenia spadku na zstępnych odrzucającego

To chyba jeden z mniej zrozumiałych aspektów odrzucenia spadku. Jeśli spadkobierca odrzuci spadek, a ma dzieci lub wnuki, to oni automatycznie wchodzą w jego miejsce! Brzmi to niepozornie, ale może mieć ogromne konsekwencje.

W mojej praktyce radcy prawnego nieraz spotykałem się z sytuacjami, gdzie klienci odrzucali spadek, nie zdając sobie sprawy, że “problem” przechodzi po prostu na ich dzieci. Dlatego zawsze podkreślam, że jeśli celem jest całkowite wyeliminowanie obciążeń spadkowych dla rodziny, należy zadbać o odrzucenie spadku również przez zstępnych.

Aby to zrobić, rodzice jako przedstawiciele ustawowi swoich małoletnich dzieci muszą uzyskać zgodę sądu rodzinnego na odrzucenie spadku w imieniu dziecka. To się w głowie nie mieści, ale takie rzeczy się zdarzają – zdarzyło się, że sąd odmówił takiej zgody, uznając że odrzucenie spadku nie leży w interesie dziecka!

Odrzucenie spadku a dług spadkowy

Często klienci pytają mnie o to wprost w moim biurze na Mickiewicza: “Panie mecenasie, czy jak odrzucę spadek, to będę wolny od długów?” Odpowiedź jest prosta: tak, ale pod warunkiem, że zrobimy to prawidłowo i w terminie.

Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca nie odpowiada za długi spadkowe. To właśnie główny powód, dla którego ludzie decydują się na ten krok. Ale uwaga! Jeśli przed odrzuceniem spadku spadkobierca rozporządzał majątkiem spadkowym (np. sprzedał jakieś przedmioty należące do spadku), to mimo odrzucenia spadku, może ponosić odpowiedzialność za długi do wartości korzyści, jakie uzyskał.

Moja wspólniczka adwokat wspominała kiedyś o sprawie, gdzie klient sprzedał samochód należący do spadku, a następnie odrzucił spadek obciążony znacznymi długami. Wierzyciele spadkowi skutecznie dochodzili od niego zapłaty części długów do wysokości wartości sprzedanego samochodu.

Procedura odrzucenia spadku – na co uważać?

Odrzucenie spadku wymaga złożenia oświadczenia przed sądem lub notariuszem. To nie jest coś, co można zrobić “na słowo” czy listem poleconym do spadkobierców.

Jako radca prawny Bartosz Kowalak nieraz doradzałem klientom w sprawach odrzucenia spadku i zawsze podkreślam, że forma jest tu kluczowa. Oświadczenie można złożyć:

• Przed sądem rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie
• Przed notariuszem (co często jest szybszym rozwiązaniem)

Warto pamiętać, że do odrzucenia spadku potrzebny jest dokument potwierdzający śmierć spadkodawcy (akt zgonu) oraz dokument potwierdzający pokrewieństwo ze spadkodawcą.

Odrzucenie spadku a spis inwentarza – czy warto czekać?

Zastanawiałeś się kiedyś, czy nie lepiej najpierw sprawdzić, co jest w spadku, zanim go odrzucisz? To bardzo rozsądne podejście, ale ma swoje ograniczenia.

Możesz złożyć wniosek o spis inwentarza, aby dokładnie określić stan majątku spadkowego i długów. Jednak pamiętaj, że termin na odrzucenie spadku (6 miesięcy) biegnie niezależnie od tego, czy znasz dokładny stan majątku spadkowego.

Lubię powtarzać, że w prawie spadkowym liczy się nie tylko kodeks, ale i zdrowy rozsądek. Jeśli wiesz, że spadkodawca miał ogromne długi, a jego majątek był niewielki, czasami lepiej od razu odrzucić spadek, niż ryzykować przekroczenie terminu w oczekiwaniu na spis inwentarza.

Podsumowanie – kiedy warto odrzucić spadek?

Sprawy spadkowe czasem przypominają mi szachy – jeden zły ruch i cała strategia się sypie. Dlatego decyzję o odrzuceniu spadku należy podejmować świadomie, najlepiej po konsultacji z prawnikiem.

Warto rozważyć odrzucenie spadku, gdy:

• Długi spadkowe przewyższają wartość majątku spadkowego
• Istnieje ryzyko pojawienia się nieznanych długów w przyszłości
• Spadkobierca nie chce być zaangażowany w skomplikowane sprawy spadkowe
• Spadkobierca chce, aby spadek przeszedł na jego zstępnych (choć są bardziej bezpośrednie sposoby osiągnięcia tego celu)

W Poznaniu często spotykam się ze sporami o spadek po nieruchomościach z powodu rosnącej wartości rynku nieruchomości. Dlatego zawsze radzę, aby dobrze przemyśleć decyzję o odrzuceniu spadku, szczególnie gdy w jego skład wchodzą nieruchomości – ich wartość może znacząco wzrosnąć w przyszłości.

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa spadkowa jest indywidualna, dlatego w celu uzyskania szczegółowych informacji zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Zapraszam do Kancelarii Prawa Spadkowego Radcy Prawnego Bartosz Kowalak:
Radca Prawny Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3, 60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963