Wymagalność roszczenia o zachowek i odsetki – aktualne stanowisko orzecznictwa

Analiza na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 7 maja 2019 r., sygn. akt XIIC 1086/16

Kwestia wymagalności roszczenia o zachowek ma kluczowe znaczenie zarówno dla określenia początku biegu terminu przedawnienia, jak i dla ustalenia momentu, od którego należą się odsetki za opóźnienie. W judykaturze przez lata ścierały się różne poglądy na ten temat, jednakże obecnie zdaje się dominować stanowisko, że roszczenie o zachowek ma charakter bezterminowy. Stanowisko to znalazło potwierdzenie w wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 7 maja 2019 r. (sygn. akt XIIC 1086/16).

Charakter roszczenia o zachowek

Przed analizą kwestii wymagalności roszczenia o zachowek warto przypomnieć jego charakter prawny. Roszczenie o zachowek jest:

roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej,
roszczeniem majątkowym,
roszczeniem przysługującym określonym podmiotom (zstępnym, małżonkowi, rodzicom spadkodawcy),
roszczeniem o charakterze obligacyjnym.

Stanowisko Sądu Okręgowego w Poznaniu w kwestii wymagalności i odsetek

W analizowanej sprawie Sąd Okręgowy w Poznaniu zajął jednoznaczne stanowisko odnośnie do wymagalności roszczenia o zachowek i momentu, od którego należą się odsetki za opóźnienie:

“O odsetkach ustawowych od zasądzonej należności głównej sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc, zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe.“

Sąd wyraźnie podzielił pogląd o bezterminowym charakterze roszczenia o zachowek:

“Przy czym należy zgodzić się z poglądem, że roszczenie o zachowek ma charakter bezterminowy, w konsekwencji roszczenie to staje się wymagalne z chwilą doręczenia pozwu w sprawie, a nie dopiero z chwilą wydania wyroku w sprawie o zachowek (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2016 roku, I CSK 67/15).“

W konsekwencji sąd zasądził odsetki od dnia wniesienia pozwu:

“Mając na uwadze powyższe, należało zasądzić odsetki od dnia 08 czerwca 2016 roku tj. dnia złożenia pozwu.“

Ewolucja stanowiska judykatury w kwestii wymagalności roszczenia o zachowek

Stanowisko wyrażone przez Sąd Okręgowy w Poznaniu jest zgodne z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego. Warto jednak zauważyć, że nie zawsze było ono tak jednoznaczne.

Historycznie w orzecznictwie i doktrynie można wyróżnić trzy stanowiska dotyczące wymagalności roszczenia o zachowek:

Roszczenie o zachowek jako roszczenie bezterminowe Zgodnie z tym poglądem, roszczenie o zachowek staje się wymagalne niezwłocznie po otwarciu spadku, a wezwanie do zapłaty (lub wytoczenie powództwa) wywołuje skutek w postaci opóźnienia dłużnika.
Roszczenie o zachowek jako roszczenie terminowe Według tego poglądu, zobowiązany do zapłaty zachowku powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego. Dopiero po upływie tego terminu dłużnik popada w opóźnienie.
Roszczenie o zachowek jako roszczenie, którego wymagalność określa sąd W myśl tego podejścia, roszczenie o zachowek staje się wymagalne dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku zasądzającego zachowek.

Praktyczne wskazówki dotyczące dochodzenia odsetek od zachowku

Na podstawie analizowanego orzeczenia, można sformułować następujące wskazówki praktyczne:

Dla uprawnionych do zachowku:
- W pozwie o zachowek należy domagać się odsetek od dnia doręczenia pozwu.
- Przed wytoczeniem powództwa warto wezwać zobowiązanego do zapłaty zachowku, co może skłonić go do dobrowolnego spełnienia świadczenia.
- W przypadku przedsądowych negocjacji warto zaznaczyć, że odsetki będą naliczane od dnia doręczenia pozwu.
Dla zobowiązanych do zapłaty zachowku:
- Warto rozważyć dobrowolne spełnienie świadczenia po otrzymaniu wezwania do zapłaty, co pozwoli uniknąć odsetek.
- W razie wątpliwości co do wysokości należnego zachowku, można złożyć do depozytu sądowego kwotę bezsporną.
- W postępowaniu sądowym można bronić się zarzutem braku winy w opóźnieniu, choć jest to trudne do wykazania.

Podsumowanie

Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 7 maja 2019 r. (sygn. akt XIIC 1086/16) potwierdza utrwalone już stanowisko judykatury, zgodnie z którym roszczenie o zachowek ma charakter bezterminowy. W konsekwencji, odsetki za opóźnienie należą się od dnia doręczenia pozwu, a nie dopiero od dnia uprawomocnienia się wyroku.

Stanowisko to jest korzystne dla uprawnionych do zachowku, gdyż pozwala im na uzyskanie odsetek za cały okres postępowania sądowego, który często jest długotrwały. Jednocześnie mobilizuje zobowiązanych do zapłaty zachowku do szybkiego spełnienia świadczenia, aby uniknąć narastania odsetek.