Zachowek dla rodzeństwa? Zachowek od rodzeństwa? – Kwestie prawne, które warto znać

W mojej codziennej praktyce radcy prawnego często spotykam się z pytaniami dotyczącymi zachowku. Szczególnie dużo wątpliwości budzi kwestia, czy rodzeństwo może domagać się zachowku lub czy można domagać się zachowku od rodzeństwa. Z doświadczenia wiem, że te zagadnienia wywołują wiele nieporozumień, dlatego postanowiłem je dziś szczegółowo wyjaśnić.

Podstawa prawna zachowku

Na początek warto przypomnieć treść kluczowego przepisu, czyli art. 991 Kodeksu cywilnego:

“Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).”

Ustawodawca jasno określił krąg osób uprawnionych do zachowku. Są to wyłącznie zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy – i to pod warunkiem, że byliby powołani do spadku z ustawy.

Czy rodzeństwo może domagać się zachowku?

Odpowiedź jest jednoznaczna: nie. Rodzeństwo nie ma możliwości dochodzenia zachowku w sytuacji, gdy brat czy siostra wskazali w testamencie inną osobę jako spadkobiercę.

Pozwolę sobie wyjaśnić to na przykładzie z mojej praktyki:

Pan Staś pozostawał w związku nieformalnym i nie miał dzieci. Jego rodzice już nie żyli, natomiast miał młodszego brata – pana Jasia. Pan Staś sporządził testament, w którym jako jedyną spadkobierczynię wskazał swoją partnerkę.

Po nagłej śmierci pana Stasia, zgodnie z testamentem, cały spadek odziedziczyła jego partnerka. Brat zmarłego – pan Jaś – nie mógł skutecznie domagać się zachowku, ponieważ nie jest wymieniony w katalogu osób uprawnionych z art. 991 k.c.

Jest to wyraz fundamentalnej zasady swobody testowania – każda osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może dowolnie rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Zachowek od rodzeństwa – kiedy jest możliwy?

Inna sytuacja występuje, gdy chcemy dochodzić zachowku od rodzeństwa będącego spadkobiercą testamentowym naszego wspólnego rodzica.

Wróćmy do naszych braci – pana Stasia i pana Jasia. Wyobraźmy sobie, że ich ojciec – pan Zenon sporządził testament, w którym jako jedynego spadkobiercę wskazał pana Stasia, pomijając całkowicie pana Jasia.

W takiej sytuacji pan Jaś, jako zstępny spadkodawcy (czyli osoba wymieniona w art. 991 k.c.), będzie miał prawo domagać się zachowku od brata, który odziedziczył cały spadek po ojcu.

W mojej praktyce zawodowej spotkałem wiele podobnych spraw. Warto pamiętać, że roszczenie o zachowek można zgłosić dopiero po śmierci spadkodawcy – sam fakt sporządzenia testamentu za życia spadkodawcy nie tworzy jeszcze żadnych uprawnień.

Czynniki wpływające na wysokość zachowku

Ustalenie wysokości zachowku to proces znacznie bardziej skomplikowany niż mogłoby się wydawać. Należy wziąć pod uwagę m.in.:

• czy osoba domagająca się zachowku otrzymała wcześniej darowizny od spadkodawcy
• czy jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy (wówczas przysługuje jej 2/3 wartości udziału spadkowego)
• czy nie zachodzą przesłanki do wydziedziczenia

W jednej z prowadzonych przeze mnie spraw musiałem dokładnie przeanalizować szereg darowizn poczynionych przez rodzica na rzecz jednego z dzieci, co ostatecznie doprowadziło do znacznego obniżenia kwoty należnego zachowku.

Podsumowanie

Zachowek jest instytucją prawną, która ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Jednak krąg osób uprawnionych jest ściśle określony w ustawie i nie obejmuje rodzeństwa spadkodawcy.

Masz pytania dotyczące zachowku lub innych kwestii prawa spadkowego? Zapraszam do kontaktu.

---

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy prawnej z uwzględnieniem konkretnych okoliczności. W celu uzyskania profesjonalnej pomocy prawnej zapraszam do mojej kancelarii.

Kancelaria Radcy Prawnego Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963