Zachowek dla wnuków gdy rodzic został wydziedziczony – analiza prawna

 

Problem wydziedziczenia a prawa wnuków

Spotykam w swojej praktyce zawodowej wiele zawiłych spraw spadkowych. Jedna z bardziej skomplikowanych kwestii dotyczy sytuacji gdy dziadkowie wydziedziczają w testamencie swojego syna lub córkę, a wnuki zastanawiają się, czy mają prawo do zachowku. Czy wydziedziczenie rodzica wpływa na prawa jego dzieci? Czy wnuki mogą dochodzić zachowku po dziadkach, mimo że ich rodzic został pozbawiony tego prawa? Postaramy się rozwiać te wątpliwości.

Wydziedziczenie – co to właściwie znaczy?

Na początek wyjaśnijmy czym jest wydziedziczenie. Często mylone jest ono z pominięciem w testamencie, ale to dwie różne kwestie.

Wydziedziczenie oznacza pozbawienie osoby należącej do kręgu spadkobierców ustawowych prawa do zachowku. Nie chodzi tutaj o pozbawienie prawa do dziedziczenia (co można uzyskać poprzez zwykłe pominięcie danej osoby w testamencie), lecz o pozbawienie prawa do zachowku, czyli minimalnej części spadku, która normalnie przysługiwałaby spadkobiercy ustawowemu.

Co istotne, wydziedziczenie musi być wyraźnie stwierdzone w testamencie i może nastąpić tylko z przyczyn określonych w art. 1008 Kodeksu cywilnego, czyli gdy uprawniony do zachowku:

1. Uporczywie postępuje wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
2. Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
3. Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Czy wydziedziczenie rodzica wpływa na prawo wnuka do zachowku?

I tu dochodzimy do kluczowego pytania: czy wydziedziczenie rodzica automatycznie pozbawia wnuki prawa do zachowku po dziadkach?

Odpowiedź brzmi: nie. Wydziedziczenie ma charakter osobisty i nie przechodzi na dzieci wydziedziczonego.

Z moich doświadczeń w prowadzeniu spraw spadkowych wynika, że jest to często niezrozumiałe dla wielu klientów. Jednakże zgodnie z polskim prawem spadkowym, wydziedziczenie nie rozciąga się automatycznie na zstępnych wydziedziczonego. Oznacza to, że wnuki mogą domagać się zachowku po dziadkach, nawet jeśli ich rodzic został wydziedziczony.

Podstawa prawna zachowku dla wnuków przy wydziedziczeniu rodzica

Kiedy dziadek lub babcia wydziedziczą w testamencie swojego syna lub córkę (rodzica wnuka), to wnuk może dochodzić zachowku na podstawie art. 1011 Kodeksu cywilnego, który stanowi:

“Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.”

Ten przepis jest kluczowy dla zrozumienia praw wnuków w sytuacji wydziedziczenia ich rodzica. Oznacza on, że wnuki (jako zstępni wydziedziczonego zstępnego spadkodawcy) zachowują prawo do zachowku, nawet jeśli ich rodzic został wydziedziczony i żyje w chwili otwarcia spadku.

W jakiej wysokości przysługuje zachowek wnukom wydziedziczonego rodzica?

W sytuacji gdy rodzic został wydziedziczony, wysokość zachowku dla wnuków oblicza się tak samo, jak w przypadku gdy rodzic nie żyje. Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego, zachowek wynosi:

• 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym
• 2/3 wartości udziału spadkowego, jeżeli wnuk jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy

Przykład z mojej praktyki

Niedawno prowadziłem sprawę, w której babcia sporządziła testament, w którym wydziedziczyła swojego syna z powodu uporczywego nieutrzymywania z nią kontaktów i nie dopełniania obowiązków rodzinnych. Cały swój majątek o wartości 300 000 zł zapisała swojej córce.

Syn babci miał dziecko (wnuka spadkodawczyni), które nie zostało wymienione w testamencie. Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, syn babci otrzymałby 1/2 spadku, czyli 150 000 zł. Mimo wydziedziczenia ojca, wnukowi przysługiwał zachowek w wysokości 1/2 tego udziału, czyli 75 000 zł. Gdyby wnuk był małoletni lub trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosiłby 2/3 udziału, czyli 100 000 zł.

Kiedy wnuk nie może dochodzić zachowku mimo wydziedziczenia rodzica?

Istnieją sytuacje, w których wnuk nie może dochodzić zachowku po dziadkach, nawet jeśli jego rodzic został wydziedziczony:

1. Gdy sam wnuk został wydziedziczony w testamencie dziadków (z przyczyn wskazanych w art. 1008 KC)
2. Gdy wnuk został uznany za niegodnego dziedziczenia
3. Gdy wnuk zrzekł się dziedziczenia lub odrzucił spadek

Różnica między wydziedziczeniem a niegodnością dziedziczenia

Warto w tym miejscu podkreślić różnicę między wydziedziczeniem a niegodnością dziedziczenia, ponieważ często są one mylone:

• Wydziedziczenie to świadoma decyzja spadkodawcy wyrażona w testamencie
• Niegodność dziedziczenia to orzeczenie sądu na skutek działań spadkobiercy (np. umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy)

Obie sytuacje mogą skutkować pozbawieniem prawa do zachowku, ale dochodzi do nich w różny sposób i z różnych przyczyn.

Podsumowanie

Podsumowując, wydziedziczenie rodzica nie pozbawia automatycznie wnuków prawa do zachowku po dziadkach. Wnuki mogą dochodzić zachowku w takiej samej wysokości, jakby ich rodzic nie został wydziedziczony, chyba że same zostały wydziedziczone lub są niegodne dziedziczenia.

Sprawy spadkowe, szczególnie te dotyczące wydziedziczenia i zachowku, są często bardzo skomplikowane i wymagają dokładnej analizy konkretnego stanu faktycznego. Doświadczony prawnik może pomóc w ustaleniu, czy i w jakiej wysokości przysługuje zachowek oraz jakie kroki należy podjąć, aby go skutecznie dochodzić.

---

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa spadkowa jest indywidualna i wymaga analizy konkretnego stanu faktycznego przez prawnika. W razie wątpliwości zapraszam do kontaktu z moją kancelarią.

Kancelaria Radcy Prawnego Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963