Zachowek dla wnuków po dziadkach – kiedy i w jakiej wysokości?

 

 

W mojej praktyce zawodowej coraz częściej spotykam się z pytaniami dotyczącymi prawa wnuków do zachowku po śmierci dziadków. Kwestia ta budzi wiele watpliwości – szczególnie w sytuacji, gdy rodzic wnuka (dziecko dziadków) nie żyje w momencie otwarcia spadku. Czy wnuki mają wówczas prawo do zachowku? W jakiej wysokości? Na te i inne pytania odpowiadam w dzisiejszym artykule.

Kiedy wnuk może ubiegać się o zachowek po dziadkach?

Prawo spadkowe przewiduje możliwość ubiegania się przez wnuki o zachowek po dziadkach przede wszystkim w sytuacji, gdy ich rodzic (czyli dziecko spadkodawcy) zmarł przed otwarciem spadku. Jest to konsekwencja działania tzw. zasady reprezentacji wyrażonej w art. 931 § 2 Kodeksu cywilnego.

Z moich doświadczeń w kancelarii zajmującej sie prawem spadkowym  wynika, że najczęściej mamy do czynienia z następującymi sytuacjami, kiedy wnuki mogą ubiegać się o zachowek:

1. Rodzic wnuka (dziecko spadkodawcy) nie żyje w momencie śmierci dziadka/babci
2. Wnuk został pominięty w testamencie dziadka/babci
3. Ani wnuk, ani jego rodzic nie otrzymali należnego zachowku w postaci darowizn za życia spadkodawcy

Co istotne, wnuk “wchodzi w buty” swojego zmarłego rodzica i przejmuje jego uprawnienia spadkowe – w tym prawo do zachowku.

Zasada reprezentacji – podstawa prawna

Możliwość uzyskania zachowku przez wnuka wynika z tzw. zasady reprezentacji, która jest uregulowana w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 931 § 2 KC:

“Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.”

Oznacza to, że jeśli rodzic wnuka (dziecko dziadków) nie dożył otwarcia spadku, to wnuk wstępuje w jego miejsce i może dziedziczyć jego udział – a co za tym idzie, również dochodzić zachowku.

W jakiej wysokości przysługuje zachowek wnukom?

Wysokość zachowku dla wnuków określa art. 991 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim zachowek wynosi:

• 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby osobie uprawnionej przy dziedziczeniu ustawowym
• 2/3 wartości udziału spadkowego, jeżeli wnuk jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy

Aby obliczyć konkretną kwotę zachowku należy:

1. Ustalić wartość całego spadku
2. Określić, jaki udział przypadłby rodzicowi wnuka, gdyby żył
3. Wyliczyć odpowiednią część (1/2 lub 2/3) tego udziału

Przykład z mojej praktyki

Niedawno w mojej kancelarii miałem przypadek, gdy dziadek zostawił spadek o wartości 400 000 zł. Miał dwoje dzieci, ale jedno z nich (matka mojego klienta) zmarło przed otwarciem spadku. Gdyby matka klienta żyła, odziedziczyłaby z ustawy 1/2 spadku, czyli 200 000 zł.

Dziadek sporządził testament, w którym cały swój majątek zapisał drugemu dziecku, pomijając wnuka. W tej sytuacji mojemu klientowi (wnukowi) przysługiwał zachowek w wysokości 1/2 udziału, który przypadłby jego matce, czyli 100 000 zł. Gdyby wnuk był osobą małoletnią lub trwale niezdolną do pracy, zachowek wynosiłby 2/3 tego udziału, czyli około 133 333 zł.

Kiedy wnuk nie może ubiegać się o zachowek?

W praktyce spotykam się również z sytuacjami, w których wnuki nie mają prawa do zachowku. Dzieje się tak, gdy:

• Rodzic wnuka (dziecko spadkodawcy) żyje – wówczas to jemu przysługuje prawo do zachowku
• Wnuk został wydziedziczony w testamencie dziadka
• Wnuk jest niegodny dziedziczenia
• Wnuk odrzucił spadek

Termin na dochodzenie zachowku

Warto pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Jeśli testament nie został sporządzony, termin ten liczy się od dnia śmierci spadkodawcy (dziadka/babci).

Podsumowanie

Prawo wnuków do zachowku po dziadkach jest istotnym elementem polskiego prawa spadkowego. Jeśli rodzic wnuka nie żyje w momencie otwarcia spadku, wnuk wstępuje w jego miejsce i może dochodzić zachowku – pod warunkiem, że sam nie został wydziedziczony lub nie jest niegodny dziedziczenia.

Wyliczenie zachowku może być skomplikowane, szczególnie gdy w grę wchodzą darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia. Dlatego zawsze warto skonsultować się z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.

---

Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa spadkowa jest indywidualna i wymaga analizy konkretnego stanu faktycznego. W celu uzyskania pomocy prawnej w sprawach zachowku, zapraszam do mojej kancelarii.

Kancelaria Prawa Spadkowego Radcy Prawnego Bartosz Kowalak
ul. Mickiewicza 18a/3
60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963