Zachowek w prawie spadkowym – praktyczne aspekty dochodzenia roszczeń

Sprawy dotyczące zachowku stanowią istotną część postępowań spadkowych prowadzonych przeze mnie w Poznaniu. Chciałbym podzielić się z Państwem praktycznymi aspektami dochodzenia roszczeń o zachowek na podstawie ciekawego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu, który jasno wyznacza kierunki interpretacyjne w tego typu sprawach.

Istota zachowku w świetle orzecznictwa

Prawo spadkowe przewiduje instytucję zachowku jako formę ochrony najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed pozbawieniem ich udziału w majątku zmarłego. Sąd Okręgowy w Poznaniu w wyroku z dnia 5 grudnia 2016 r. (sygn. akt XII C 2208/14) trafnie wskazał fundamentalną zasadę tej instytucji:

“Prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny.”

W praktyce oznacza to, że nawet gdy spadkodawca rozdysponował cały swój majątek przed śmiercią (jak w analizowanej sprawie), uprawnieni mogą dochodzić swoich praw.

Krąg osób uprawnionych do zachowku

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c., uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. W omawianym wyroku Sąd wskazał:

“Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Uprawnionym do zachowku należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).”

W praktyce często spotykam się z przypadkami, gdy dzieci spadkodawcy zostają pominięte w testamencie lub gdy spadkodawca jeszcze za życia rozdysponował majątek poprzez darowizny na rzecz tylko niektórych członków rodziny.

Wysokość zachowku – metodologia obliczania

Wyliczenie należnego zachowku to proces wieloetapowy. Jak wskazał Sąd w analizowanym wyroku:

“Mając zatem powyższe na względzie, wartość spadku, od której winien zostać wyliczony należny powódce zachowek wynosi łącznie 1.356.000 zł. Na wskazaną kwotę złożyła się wartość nieruchomości położonych w P.: przy ul. (…) (603.000 zł), przy ul. (…) (303.000 zł) oraz przy ul. (…) (450.000 zł).

Tym samym należny powódce zachowek, wyliczony jako ½ przysługującego jej udziału w spadku wyniósł 3/32 (1/2 x 3/16 =3/32). Pomnożony przez wartość spadku, tj. kwotę 1.356.000 zł wyniósł kwotę 127.125 zł.”

Prawidłowa metodologia obliczania zachowku przebiega według następującego schematu:

1. Ustalenie wartości spadku (z uwzględnieniem darowizn)
2. Określenie udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym
3. Obliczenie odpowiedniego ułamka tego udziału (1/2 lub 2/3)
4. Pomnożenie tak ustalonego ułamka przez wartość spadku

Dochodzenie roszczeń o zachowek na drodze sądowej

Skuteczne dochodzenie zachowku wymaga odpowiedniego sformułowania pozwu oraz taktycznego podejścia do sprawy. Z doświadczenia wiem, że kluczowe jest:

1. Precyzyjne określenie przedmiotu sporu i wartości dochodzonego roszczenia
2. Właściwe wskazanie podmiotów odpowiedzialnych za zapłatę zachowku
3. Zebranie dokumentacji potwierdzającej wartość majątku spadkowego
4. Uwzględnienie ewentualnych darowizn dokonanych za życia spadkodawcy

Jak pokazuje analizowany wyrok, w przypadku braku składników majątkowych w spadku, niezbędne będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego w celu ustalenia wartości nieruchomości, które zostały darowane za życia spadkodawcy.

Podsumowanie

Instytucja zachowku skutecznie zabezpiecza prawa najbliższych członków rodziny spadkodawcy, nawet w przypadku gdy zostali oni pominięci w testamencie lub gdy majątek spadkodawcy został rozdysponowany jeszcze za jego życia poprzez darowizny.

Przywołany wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 5 grudnia 2016 r. (sygn. akt XII C 2208/14) potwierdza utrwaloną linię orzeczniczą w zakresie metodologii obliczania zachowku oraz podmiotów odpowiedzialnych za jego zapłatę, co stanowi cenne wskazówki dla osób zamierzających dochodzić swoich praw.

---

Jeśli mają Państwo pytania dotyczące zagadnień związanych z zachowkiem lub innymi kwestiami prawa spadkowego, zapraszam do kontaktu. Specjalizuję się w prowadzeniu spraw spadkowych, w tym również w postępowaniach o zachowek.

Radca prawny Bartosz Kowalak
Kowalak Jędrzejewska i Partnerzy Kancelaria Prawna
Nip: 7811879627
ul. Mickiewicza 18a/3 60-834 Poznań
tel. +48 61 2224963