Z praktyki zajmującego się prawem spadkowym adwokata, radcy prawnego wynika, iż pytanie o możliwość wydziedziczenia, uznania za niegodnego dziedziczenia są jednymi z najczęstszych z jakimi zwracają się spadkobiercy w celu uzyskania porady prawnej.
Co istotne, mimo iż obie te instytucje prawa spadkowego są względem skutku prawnego jaki wywołują bardzo do siebie podobne, co pewnie jest powodem ich nie rozróżniania przez spadkobierców, to jednak są to dwie zupełnie różne instytucje.
Skutek wydziedziczenia, czy uznania za niegodnego dziedziczenia jest w zasadzie ten sam- pozbawienie określonych osób prawa do spadku. Z uwagi na fakt ich co najmniej nieetycznego postępowania względem spadkobiercy.
Różnica jest natomiast zasadnicza.
Wydziedziczenie – to oświadczenie, które spadkodawca zawiera w testamencie, gdzie wskazuje na przyczyny ( t musza być ściśle określone i wynikające z regulacji prawa spadkowego) powodujące utratę praw do spadku przez potencjalnego spadkobiercę.
Uznania za niegodnego dziedziczenia – można się domagać już po śmierci spadkodawcy poprzez wytoczenie powództwa zmierzającego do ustalenia, iż spadkobierca, nie pominięty w spadku nie jest jednak tego spadku godzien. Również z określonych w prawie spadkowym powodów.
Wydziedziczenie – uznanie za niegodnego dziedziczenia Poznań
Z obserwacji spraw, które prowadzimy w naszej Kancelarii w Poznaniu wynika, iż Klienci najczęściej zwracają się do nas z prośbą o poradę prawną lub prowadzenie sprawy z następującymi tematami:
- Czy mogę wydziedziczyć małżonka, syna, córkę, wnuka, innego członka rodziny?
- Jakie skutki wywołuje wydziedziczenie w testamencie?
- Czym jest testament negatywny?
- Czy wydziedziczenie pozbawia prawa do zachowku?
- Czy wydziedziczenie zstępnego powoduje utratę prawa do spadku przez dalszych zstępnych?
- Kiedy i w jakich okolicznościach można wydziedziczyć członka rodziny?
- Czy trzeba podać powód wydziedziczenia?
- Co może być powodem wydziedziczenia?
- Czy można odwołać oświadczenie o wydziedziczeniu?
- Czym jest przebaczenie? Czy spadkobierca może przebaczyć wydziedziczonemu?
- Jak zakwestionować fakt wydziedziczenia?
- Czy jest możliwe podważenie wydziedziczenia?
- W jaki sposób można kwestionować wydziedziczenie?
- Jak obalić wydziedziczenie?
- Czy można podnosić bezskuteczność wydziedziczenia w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?
- Kwestionowanie wydziedziczenia w sprawie o zachowek?
- Czy jest niegodność dziedziczenia?
- Kto może żądać uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?
- W jakim czasie można żądać uznania za niegodnego dziedziczenia?
- Jakie są przesłanki uznania za niegodnego dziedziczenia?
- Pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia?
- Czy można uznać za niegodnego dziedziczenia w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?
Poniżej postaramy się pokrótce omówić odpowiedzi na te pytania.
Wydaje się, iż wystarczającym dla pominięcia potencjalnego spadkobiercy jest po prostu pominięcie jego osoby w testamencie. Często pod takim pojęciem potocznie Klienci Kancelarii rozumieją właśnie wydziedziczenie. Wydziedziczenie jako pominięcie spadkobiercy w testamencie. Nie jest to jednak prawidłowe zrozumienie tej instytucji prawa spadkowego.
Samo bowiem pominięcie uprawnionego spadkobiercy według przepisów regulujących dziedziczenie ustawowe nie powoduje, iż nie będzie on miał żadnych praw do spadku. Mimo pominięcia w testamencie taka osoba ( małżonek, rodzice, syn, córka, wnuki lub inni zstępni) zachowuje prawo do zachowku. Jak więc widać wydziedziczenie pozostaje w ścisłym korelacie z inną instytucja prawa spadkowego jaką jest zachowek.
Jeżeli zatem wolą spadkobiercy i to wola uzasadniona wskazanymi w Kodeksie cywilnym przesłankami jest pozbawienie spadkobiercy prawa do zachowku, to na to pozwala instytucja wydziedziczenia. ( dla przypomnienia uprawnionymi do zachowku są w określonych sytuacjach: małżonek, syn, córka, wnuki i inni zstępni, rodzice spadkodawcy)
Żeby wydziedziczyć należy sporządzić testament. Testament ten może mieć postać tzw. Testamentu negatywnego – tj. zawierać w sobie tylko i wyłącznie informacje o pominięciu jednego z spadkobierców. Oczywiście nie ma przeszkód by taki testament z jednej strony powoływał określone osoby do spadku, a z drugiej wydziedziczał osobę, co do której spadkobierca uznał, iż nie powinna ona po niej dziedziczyć.
O ile spadkobierca, który sporządza testament może w pełni dowolnie uznać kogo w testamencie do spadku powołuje, a kogo w testamencie chce pominąć, to takiej dowolności nie ma już w przypadku wydziedziczenia.
Jak skutecznie wydziedziczyć?
Aby skutecznie wydziedziczyć muszą istnieć określone w prawie spadkowym przesłanki dotyczące osoby uprawnionej do spadku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – podkreślić tutaj należy na dwa słowa: uporczywość, z wiec działanie rozciągnięte w czasie, nie jednorazowe oraz sprzeczne z zasadami współżycia społecznego- czyli takie, które jest obiektywnie nieprawidłowe. Najczęściej jako przesłanki wydziedziczenia pod ten punkt podpadają takie okoliczności jak:
- zaniedbywanie własnej rodziny,
- prowadzenie nagannego trybu życia: alkoholizm, narkomania, działalność przestępcza, prostytucja.
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – pojęcie przestępstwa jest dość łatwe do zdefiniowania, są to te czyny karalne, które określono w Kodeksie karnym. Przy czym od razu warto podkreślić nie ma potrzeby aby czyn taki był stwierdzony przez sąd w wyroku. Pojęcie osoby bliskiej nie jest natomiast zdefiniowane w tym przepisie, może być to członek rodzinny, partner ale również inne osoby.
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – na te podstawę wydziedziczenia spadkodawca może się powołać w sytuacji chęci pozbawienia prawa do zachowku osoby, która zerwała kontakty rodzinne, wszczyna ciągłe awantury, nie wykonuje obowiązków alimentacyjnych, wyrzuciła go z domu, nie udziela opieki, nie pomaga w chorobie i w inny sposób krzywdzi spadkodawcę. Z naszego doświadczenia prawników w Poznaniu prowadzących tego typu sprawy wynika, iż najczęstszą przyczyną wydziedziczenia jest zaniedbywanie kontaktów rodzinnych, czy po prostu ich zerwanie.
Co istotne wydziedziczenie jest możliwe tylko w drodze sporządzenia testamentu. Aby więc mówić o skutecznym wydziedziczeniu również sam testament musi być ważny. Jeżeli okazałoby się, iż testament z jakichkolwiek przyczyn jest nieważny, to również zawarte w nim oświadczenia o wydziedziczeniu byłyby bezskuteczne. W tej sytuacji wydziedziczenie byłoby bezskuteczne, niemniej jednak możliwym byłoby skierowanie pozwu o uznanie za niegodnego dziedziczenia- o ile zachodziłby przesłanki dla takiego pozwu.
Ponadto co bardzo ważne przyczyny wydziedziczenia powinny być konkretnie wskazane i opisane w samym testamencie. Suche stwierdzenie, iż spadkobiercę wydziedzicza się bez wskazania przyczyny nie odniesie skutku, także samo powołanie się li tylko na przesłankę wydziedziczenia z Kodeksu cywilnego.
Ponadto przyczyna wydziedziczenia musi być prawdziwa i zawiniona przez spadkobiercę. Wydziedziczając nie można również zastrzec ani warunku, ani terminu.
Wydziedziczony spadkobierca zachowuje bowiem prawo do ustalenia przed sądem bezpodstawności dziedziczenia.
Osoba, która została wydziedziczona ma prawo skierować pozew o zapłatę zachowku – skuteczności wydziedziczenia nie bada sąd stwierdzający nabycie spadku.
Osoba wydziedziczona może bronić się przed wydziedziczeniem i dochodzić zachowku twierdząc, iż:
- testament jest nieważny i co za tym idzie nieważne jest wydziedziczenie,
- wydziedziczenie zostało wskazane w sposób niekonkretny,
- przesłanka wydziedziczenia jest nieprawdziwa,
- przesłanka wydziedziczenia nie jest zawiniona przez spadkobiercę
- spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu
Z doświadczenia adwokata od prawa spadkowego w Poznaniu wynika, iż nie rzadko pozew o zapłatę zachowku jest uwzględniany, mimo wydziedziczenia. Tytułem przykładu jeden z Sądów Rejonowych w Poznaniu uznał, iż nie można wydziedziczyć wnuka, który w chwili śmierci dziadka miał dwa lata, z uwagi na fakt nieutrzymywania kontaktów z dziadkiem, w innej sprawie poznański sąd uznał, że nieskuteczne jest wydziedziczenie nieślubnej córki, gdy to sam ojciec zerwał z nią i jej matką kontakt.
Wspomnieć jeszcze należy o skutku wydziedziczenia. W wyniku wydziedziczenia osoba taka traktowana jest tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, iż w jej miejsce do spadku powołani są jej spadkobiercy, lub uprawnienie do zachowku przysługuje jego zstępnym.
Często właśnie ta ostatnia sytuacja powoduje zdziwienie klientów. Sam fakt, iż spadkobierca na przykład wydziedziczył syna, nie powoduje automatycznego pozbawienia praw do spadku wnuków ( dzieci tego syna). Co więcej niekiedy taka osoba, jeżeli jest małoletnia lub niepełnosprawna może dochodzić większego roszczenia zachowkowego ( 2/) nić osoba wydziedziczona ( 1/2).
Niegodność dziedziczenia – Pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia w Poznaniu
Odrębną w stosunku do wydziedziczenia instytucją prawa spadkowego jest uznanie za niegodnego dziedziczenia. Uznanie za niegodnego dziedziczenia jest możliwe tylko w drodze rozpoznania odpowiedniego powództwa przez sąd.
Z pozew o uznanie za niegodnego może zwrócić się do sądu każdy kto ma w tym interes prawy.
W czasie jednego roku od dnia, w którym osoba ta dowiedziała się o przyczynie niegodności, przy czym musi to uczynić nie później niż po upływie 3 lat od dnia otwarcia spadku. Tytułem przykładu mieszkający w Poznaniu ojciec zmarł 1 stycznia 2019 r. Jedna z córek dowiedziała się w dniu 10 lutego 2021 r. o fakcie, iż jej brat sfałszował testament. Wówczas do dnia 31 grudnia 2021 r. ma czas na wytoczenie powództwa. Termin jednego roku od dnia dowiedzenia się, ale nie dłużej jak 3 lata od śmierci.
Interes prawny mają spadkobiercy nawet ci, którzy nie byliby powołani do spadku. Także moralny brak zgodny na dziedziczenie przez osobę niegodną może stanowić o uprawnieniu spadkobiercy do wytoczenia tego powództwa.
Kiedy zatem można żądać uznania za niegodnego? Jeśli spadkobierca:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy – pojęcie ciężkiego przestępstwa należy badać nie tylko w kontekście okoliczności jego popełnienia, co do zasady mogą to być zbrodnie określone w kodeksie karnym, ale także niektóre występki;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Jak więc widać są to więc przesłanki znacznie węższe od przesłanek pozwalających na wydziedziczenie. Z naszej praktyki prawników zajmujących się prawem spadkowym wynika, iż sądy w Poznaniu takimi sprawami zajmują się znacznie rzadziej jak rozpatrywaniem kwestii wydziedziczenia.
Dodać także warto, iż niegodność dziedziczenia odnosi skutek zarówno do spadkobrania ustawowego, jak i testamentowego.
Podobnie jak w przypadku wydziedziczenia spadkobiercy uznanemu za niegodnego nie przysługuje prawo do zachowku. I podobnie jak przy wydziedziczeniu spadkodawca taki traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Przebaczenie
Koniecznie należy dodać, iż tak przy wydziedziczeniu, jak i przy niegodności dziedziczenia zastosowanie znaleźć może instytucja prawa spadkowego jaka jest przebaczenie.
Przebaczenie, to nic innego jak puszczeniu w niepamięć przez spadkodawcę nagannych czynów spadkobiercy. Tych czynów, które były przesłanką wydziedziczenia lub mogłyby być podstawą pozwu o ustalenie niegodności dziedziczenia.
Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie ( oczywiście zawsze pozostaje kwestia środków dowodowych jakimi takie przebaczenia należałoby wykazać). Przebaczenie może mieć także formę dorozumianą.
Jak wiec widać instytucje prawa spadkowego: wydziedziczenie i uznanie za niegodnego dziedziczenia nie są instytucjami prostymi i jednoznacznymi. Z naszej praktyki poznańskich praktyków prawa spadkowego wynika, iż sądy często zajmują się sprawami związanymi z kwestionowaniem, czy próbą obalenia wydziedziczenia. Jeżeli wiec szukają Państwo porady prawnej z prawa spadkowego w Poznaniu w zakresie skutecznego wydziedziczenia. Chcą Państwo skierować pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia, czy pozew o zachowek, w którym kwestionować się będzie skuteczność wydziedziczenia, to zapraszamy do kontaktu z Kancelaria prawa spadkowego w Poznaniu.
Testament Zaprzeczenie testamentu
Dziedziczenie testamentowe jest możliwe w przypadku sporządzenia przez spadkodawcę testamentu – osoba taka musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, ponadto testament, jako czynność szczególnie osobista, nie może być sporządzony przez przedstawiciela ustawowego. Zgodnie z art. 945 kodeksu cywilnego testament jest nieważny jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby.
Na powyższe przyczyny nieważności można się powoływać w okresie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes prawny dowiedziała się o ich istnieniu, jednak nie później niż po upływie 10 lat od otwarcia spadku. Ponadto, żeby testament był ważny musi bezwzględnie być podpisany przez spadkodawcę (nie chodzi tu wyłącznie o podpis jako pismo – może również wchodzić w grę tuszowy odcisk palca osoby niepiśmiennej lub niepełnosprawnej złożony w obecności notariusza). Testament powinien być opatrzony datą – jest to bardzo wskazane w przypadku, gdyby istniało kilka testamentów sprzecznych ze sobą i pojawiła by się wątpliwość, który z nich jest wiążący. Należy zaznaczyć, że wszystko to co znajduje się poniżej podpisu spadkodawcy nie jest traktowane jako treść testamentu i nie podlega wykonaniu.
Testament można odwołać na kilka sposobów – bądź to go fizycznie niszcząc, bądź poprzez zawarcie w kolejnym testamencie wzmianki o odwołaniu tego pierwszego, można to zrobić również bez żadnych wzmianek poprzez całkowite rozdysponowanie majątkiem w inny sposób niż w testamencie poprzednim przy zadbaniu o to, aby nie było wątpliwości co do tego, który z nich jest późniejszy.
Należy pamiętać, że w przypadku istnienia kilku testamentów bez ich odwołania w ostatnim, będą one podlegać wykonaniu łącznie w zakresie, w którym nie są one ze sobą sprzeczne.
Formy testamentu
Wśród zwykłych form testamentu należy wskazać: testament holograficzny, który polega na tym, że spadkodawca sporządzi go w całości pismem ręcznym, a następnie podpisze; testament notarialny sporządzany przed notariuszem; testament sporządzony w obecności dwóch świadków poprzez oświadczenie swojej ostatniej woli ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Ponadto istnieją formy szczególne testamentu, wśród których należy wymienić: testament w okolicznościach obawy rychłej śmierci składany w obecności 3 świadków; testament przed kapitanem polskiego statku morskiego lub powietrznego; testament wojskowy. Powyższe, szczególne formy testamtentu tracą swoja moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które były podstawą jego sporządzenia.
Gdzie działamy?
Siedziba Naszej Kancelarii mieści się w Poznaniu, stąd też najczęściej sprawy związane z działem spadku prowadzimy przed Sądami Rejonowymi w Poznaniu. Jednakże sam równie często bywam w sprawach spadkowych przed Sądami w Szamotułach, Obornikach, Śremie czy Gnieźnie.
Ponadto Kancelaria prowadzi dwa biura.
Jedno w Jarocinie– dla mieszkańców Jarocina, Krotoszyna, Gostynia, Koźmina czy Pleszewa. Oddział ten prowadzi adwokat Anna Konrady.
Drugie w Wrześni, gdzie Radca prawny Joanna Janiak prowadzi sprawy spadkowe dla mieszkańców Wrześni, Słupcy, Pyzdr, Nekli czy Czerniejewa.